Kiến trúc sư Huỳnh Tấn Phát, nguyên Chủ tịch Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, nguyên Phó thủ tướng Chính phủ, nguyên Phó chủ tịch Hội đồng Nhà nước, nguyên Chủ tịch Đoàn chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam... là tấm gương sáng về đạo đức của người cộng sản, nhà trí thức lớn, tiêu biểu, nhà hoạt động chính trị nổi tiếng. Sự nghiệp cách mạng của ông luôn gắn liền với những sự kiện quan trọng, liên quan mật thiết đến vận mệnh đất nước.

Huỳnh Tấn Phát (1913-1989) sinh ra trong một gia đình địa chủ bị phá sản tại ấp Tân Hưng, xã Châu Hưng, huyện Bình Đại, tỉnh Bến Tre. Nhiệt huyết cách mạng đã được Huỳnh Tấn Phát ấp ủ ngay từ thời học sinh, sinh viên. Năm 1933, sau khi hoàn tất chương trình bậc trung học tại Trường Petrus Ký, Huỳnh Tấn Phát thi vào Khoa Kiến trúc, Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (Hà Nội) và tích cực tham gia các hoạt động của Tổng hội Sinh viên Đông Dương và Hội Ái hữu sinh viên Nam Kỳ. Năm 1936, Huỳnh Tấn Phát tham gia Phong trào Đông Dương Đại hội, cùng một số anh em tổ chức đoàn đại biểu sinh viên, học sinh lên gặp phái đoàn Godard (đại diện Chính phủ Bình dân Pháp sang Đông Dương) để trình “Tập thư thỉnh nguyện” đòi dân sinh, dân chủ.

Cuối năm 1938, Huỳnh Tấn Phát tốt nghiệp đại học thủ khoa ngành kiến trúc, trở về Sài Gòn, làm nghề kiến trúc sư tập sự tại văn phòng kiến trúc sư Pháp Chauchon; sau đó mở văn phòng riêng. Huỳnh Tấn Phát cũng là người Việt Nam đầu tiên mở văn phòng luật sư ở Sài Gòn, nhưng ông không quan tâm nhiều đến việc kinh doanh mà chuyển hướng dứt khoát sang hoạt động chính trị; ra làm báo và sử dụng tờ Tuần báo Thanh niênvào mục đích tập hợp lực lượng yêu nước, phát động thanh niên chiến đấu theo lý tưởng cách mạng, phát triển mạnh phong trào truyền bá Quốc ngữ, phong trào cứu nạn đói Bắc Kỳ và đặc biệt là phong trào Thanh niên Tiền phong. Đây là lực lượng nòng cốt trong cuộc khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Sài Gòn Tháng Tám 1945, mà ông là trưởng ban cổ động.

Với nhiều hoạt động yêu nước và cách mạng tích cực, ngày 5-3-1945, đồng chí Huỳnh Tấn Phát được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương. Ngay sau đó, đồng chí cùng với anh em lao vào việc tập hợp lực lượng tuyên truyền giác ngộ cách mạng cho lực lượng cốt cán, tham gia khởi nghĩa giành chính quyền. Đêm 20-8-1945, một ngày khi nhận được tin Hà Nội khởi nghĩa, ở miền Nam, một lực lượng cách mạng đã chuẩn bị giành chính quyền. Xứ ủy Nam Kỳ chủ trương “nắn gân” địch bằng việc tổ chức cho Mặt trận Việt Minh ra mắt công khai với đồng bào Sài Gòn tại Rạp hát Nguyễn Văn Hảo (nay là Rạp Công Nhân). Đêm đó, đồng chí Huỳnh Tấn Phát là một diễn giả xuất sắc giới thiệu tôn chỉ, mục đích và chương trình hành động của Mặt trận Việt Minh.  

Đêm 24 rạng sáng 25-8, Xứ ủy và Ủy ban Tổng khởi nghĩa phát động giành chính quyền ở Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định. Đồng chí Huỳnh Tấn Phát gấp rút cùng với anh em công nhân và Thanh niên Tiền phong xây dựng kỳ đài, ghi tên 11 vị trong Ủy ban Hành chính lâm thời Nam Bộ. Cách mạng Tháng Tám thành công, đồng chí phụ trách Phòng Thông tin báo chí. Ngày 23-9-1945, khi quân đội Pháp trở lại xâm chiếm Sài Gòn, đồng chí bị bắt, nhưng nhờ uy tín của một kiến trúc sư có tên tuổi nên sau 3 ngày bị giam, địch phải trả tự do cho đồng chí.

Đầu năm 1946, đồng chí Huỳnh Tấn Phát lại bị địch bắt tại nhà in bí mật ở số 160, đường Lagrandière (nay là đường Lý Tự Trọng) và bị tuyên án hai năm tù. Trong tù, Huỳnh Tấn Phát được anh chị em bầu làm Trưởng ban đại diện “Liên đoàn tù nhân chính trị Khám Lớn Sài Gòn”. Đồng chí kiên quyết đấu tranh chống chế độ nhà tù hà khắc của thực dân và cùng anh em biến Khám Lớn Sài Gòn thành trường học văn hóa, chính trị, quân sự, đào tạo một đội ngũ cán bộ cách mạng cốt cán sau này. Vào cuối năm 1948, trong một báo cáo gửi lên cao ủy, tên giám đốc sở mật thám Nam Kỳ đã xác nhận sự thành công của Liên đoàn tù nhân chính trị Khám Lớn Sài Gòn trong việc biến khám đường đế quốc thành trường học cách mạng. Báo cáo có đoạn viết: “Chính tù nhân chỉ huy ở Khám Lớn, biến khám này thành Trường Quân chính Việt Minh. Bằng mọi giá, cần phải chấm dứt tình trạng này…”.

Tháng 11-1947, sau khi được trả tự do, đồng chí bám trụ tại Sài Gòn, liên lạc ngay với tổ chức, được phân công phụ trách công tác trí vận và báo chí ở thành phố, đồng thời là Bí thư Đảng đoàn Đảng Dân chủ Nam Bộ (Đảng Dân chủ là một tổ chức chính trị tập hợp lực lượng trí thức lúc bấy giờ). Năm 1949, đồng chí ra khu giải phóng, được cử làm ủy viên Ủy ban Kháng chiến hành chính Nam Đặc khu Sài Gòn-Gia Định, trực tiếp phụ trách Đài Phát thanh Tiếng nói Sài Gòn-Chợ Lớn tự do, ở Chiến khu Đ.

Sau Hiệp định Geneva năm 1954, đồng chí Huỳnh Tấn Phát được phân công trở về hoạt động hợp pháp tại Sài Gòn. Để tạo thế công khai hợp pháp, đồng chí làm việc tại Văn phòng kiến trúc sư Nguyễn Hữu Thiện; tiếp đó, được bổ sung vào Thành ủy Sài Gòn phụ trách Ban Trí vận và chính quyền vận. Năm 1959, khi ra vùng giải phóng, đồng chí được cử làm Khu ủy viên chính thức Đặc khu Sài Gòn-Gia Định và là một trong những trí thức cách mạng có sức lôi cuốn mạnh mẽ đối với trí thức và thanh niên.

Ngày 20-12-1960, tại xã Tân Lập, huyện Châu Thành, thuộc vùng giải phóng Tây Ninh, đại biểu các dân tộc, tôn giáo, các đảng phái yêu nước và các tầng lớp nhân dân tổ chức hội nghị và quyết định thành lập Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. Ủy ban Trung ương lâm thời được cử ra, trong đó có kiến trúc sư Huỳnh Tấn Phát. Đại hội Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam lần thứ nhất (từ 16-2 đến 3-3-1962) đã bầu chính thức Ủy ban Trung ương, trong đó có nhiều nhân sĩ, trí thức nổi tiếng. Tổng Thư ký Đảng Dân chủ miền Nam Việt Nam Huỳnh Tấn Phát làm Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Dân tộc giải phóng khu Sài Gòn-Gia Định; là đại diện tiêu biểu giới trí thức yêu nước miền Nam, được bầu vào Đoàn Chủ tịch, giữ trọng trách Phó chủ tịch, Tổng thư ký Ủy ban Trung ương và có nhiều đóng góp tích cực, nâng cao uy tín, vị thế của mặt trận.

Tháng 6-1969, đồng chí Huỳnh Tấn Phát được Đại hội đại biểu quốc dân miền Nam bầu làm Chủ tịch Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam. Trên cương vị này, kiến trúc sư Huỳnh Tấn Phát góp phần tích cực cùng các thành viên trong Chính phủ đảm đương những nhiệm vụ của một chính quyền nhà nước hợp pháp của nhân dân miền Nam.

Sau khi đất nước thống nhất, năm 1976, đồng chí Huỳnh Tấn Phát đảm nhiệm cương vị Phó thủ tướng Chính phủ nước Cộng hòa xã hội cvhủ nghĩa (XHCN) Việt Nam, kiêm Trưởng ban Chỉ đạo quy hoạch đô thị, Chủ nhiệm đề án thiết kế xây dựng Thủ đô Hà Nội. Đồng chí cũng chỉ đạo, góp ý xây dựng các dự án thiết kế nhiều đô thị, như: TP Hồ Chí Minh, Phan Thiết, Nha Trang, Vũng Tàu, Lạng Sơn…

Năm 1977, Đại hội Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam bầu đồng chí làm Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam. Năm 1979, đồng chí kiêm chức vụ Chủ nhiệm Ủy ban Xây dựng cơ bản Nhà nước và đại diện thường trực của Việt Nam tại Hội đồng Tương trợ kinh tế các nước XHCN. Năm 1981, đồng chí được Quốc hội khóa VII cử làm Phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng nước Cộng hòa XHCN Việt Nam; tháng 6-1982, được cử giữ chức Phó chủ tịch Hội đồng Nhà nước; năm 1983, được bầu là Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam. Đồng chí là đại biểu Quốc hội các khóa: I, II, III, VI, VII, VIII.

Đồng chí Huỳnh Tấn Phát là một trong những cán bộ chủ chốt của Đảng và Nhà nước ta, tài đức vẹn toàn, có phong cách sống và làm việc khoa học. Cuộc đời của đồng chí là một tấm gương sáng về đạo đức cách mạng của người cộng sản kiên trung, bất khuất, suốt đời phục vụ nhân dân, đất nước và xây dựng tình đoàn kết giữa nhân dân ta với các dân tộc và bạn bè trên thế giới. Suốt quá trình hoạt động cách mạng, đồng chí luôn tỏ rõ tinh thần kiên trung, bất khuất, trọn đời hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc, vì sự nghiệp thống nhất Tổ quốc; là tấm gương tiêu biểu về tinh thần trách nhiệm cao cả trước Đảng, trước dân của người trí thức cách mạng chân chính. Dù ở cương vị nào đồng chí cũng luôn tận tụy, hết lòng phụng sự đất nước, phục vụ nhân dân. Do có những công lao đóng góp và thành tích lớn đối với cách mạng, đồng chí được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, Huy hiệu 40 năm tuổi Đảng; được Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam tặng thưởng Huy chương “Vì sự nghiệp đại đoàn kết” cùng nhiều phần thưởng cao quý khác.

TS NGUYỄN XUÂN TRUNG