Gánh nặng lớn nhưng vẫn bị chẩn đoán muộn

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) là một trong những bệnh không lây nhiễm cần được dự phòng, phát hiện sớm, chẩn đoán, điều trị và quản lý lâu dài nhằm giảm thiểu các gánh nặng về y tế, kinh tế, xã hội. COPD là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên thế giới với hơn 90% là tử vong sớm trước 70 tuổi, hiện nay toàn cầu có hơn 390 triệu người mắc COPD đang sinh sống phần lớn ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2021 toàn cầu ghi nhận 3,5 triệu ca tử vong do COPD, chiếm gần 5% tổng số tử vong. COPD hiện đang là nguyên nhân tử vong đứng thứ ba trên thế giới, chỉ sau bệnh tim mạch và đột quỵ.

Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc COPD ở người trên 40 tuổi lên tới: 7,1% ở nam giới, 1,9% ở nữ giới. Những con số này phản ánh sự kết hợp của nhiều yếu tố nguy cơ: Hút thuốc lá chủ động và thụ động; ô nhiễm không khí đô thị; khói than, khói bếp sinh khối; môi trường nghề nghiệp; và lão hóa dân số. Điều đáng lo ngại hơn: Khoảng 50-70% bệnh nhân COPD chưa từng được chẩn đoán, hoặc bị chẩn đoán ở giai đoạn muộn, khi chức năng phổi đã giảm đáng kể. Chủ đề năm 2025 của GOLD: “Khó thở - Hãy nghĩ đến COPD”, là lời nhắc nhở cần thiết đối với toàn bộ hệ thống y tế: Từ tuyến cơ sở đến tuyến chuyên sâu.

PGS, TS Vũ Văn Giáp, Phó giám đốc Bệnh viện Bạch Mai thăm khám cho người bệnh sàng lọc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Ảnh: THÁI BÌNH 

PGS, TS Vũ Văn Giáp, Phó giám đốc Bệnh viện Bạch Mai chia sẻ: “Với vai trò là bệnh viện tuyến cuối hàng đầu và là đơn vị chủ trì Chương trình phòng chống Hen và COPD quốc gia, Bệnh viện Bạch Mai luôn giữ vị trí tiên phong trong các lĩnh vực then chốt. Mỗi năm, hàng nghìn cán bộ y tế tuyến tỉnh, huyện được đào tạo về chẩn đoán, điều trị và quản lý COPD theo chuẩn GOLD. Hệ thống E-learning và các chương trình CME của Bạch Mai đã tạo ra mạng lưới học tập rộng khắp từ Bắc vào Nam.

Các khóa đào tạo chuyên sâu về đo chức năng hô hấp, xử trí đợt cấp, quản lý ngoại trú COPD đã góp phần thống nhất chất lượng chăm sóc trên cả nước. Bệnh viện triển khai nhiều chiến dịch sàng lọc diện rộng tại Hà Nội, miền núi phía Bắc, duyên hải miền Trung và đồng bằng sông Cửu Long. Các chương trình khám lưu động, đo chức năng hô hấp, tư vấn bỏ thuốc lá đã giúp phát hiện sớm hàng ngàn bệnh nhân, giảm tải gánh nặng bệnh tật”.

Trong 2 ngày 29 và 30-11, Bệnh viện Bạch Mai đã tổ chức thăm khám sàng lọc miễn phí bệnh COPD đợt 3 cho các đối tượng nguy cơ cao. Qua kiểm tra chức năng phổi cho người dân bằng đo chức năng hô hấp vừa để sàng lọc, chẩn đoán COPD, các bác sĩ của Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai đã phát hiện không ít trường hợp người bệnh mắc COPD với những dấu hiệu, triệu chứng rõ rệt nhưng chưa từng điều trị; rồi có trường hợp người bệnh có tiền sử COPD, tuy nhiên không tuân thủ điều trị, bỏ qua dự phòng mà thường dùng thuốc theo kiểu điều trị đợt cấp.

Theo báo cáo "The Global State of COPD - Thúc đẩy thay đổi để giải quyết các khủng hoảng về sức khỏe phổi" vừa được công bố nêu rõ, rất khó để có được ước tính chính xác về số người sống với COPD, vì nhiều người có thể không được chẩn đoán. Tuy nhiên dữ liệu dịch tễ học gần đây cho thấy trên toàn cầu hiện có khoảng 213 triệu người đang sống với COPD, con số thực tế có thể lên đến 391 triệu. Báo cáo này cũng chỉ rõ, COPD gây ảnh hưởng chất lượng sống, tạo gánh nặng kinh tế - xã hội khổng lồ.

Tư vấn cho bệnh nhân đến khám sàng lọc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Ảnh: THÁI BÌNH. 

COPD sẽ gây tổn thất cho nền kinh tế toàn cầu 4,3 nghìn tỷ USD từ năm 2020 đến năm 2050 nếu không đầu tư vào các biện pháp can thiệp hiệu quả. Chủ động phát hiện COPD ở những người có nguy cơ mắc bệnh cao là rất quan trọng để tối ưu hóa kết quả và giảm chi phí y tế, bởi chi phí điều trị trung bình trên một người bệnh đã là 7,8 triệu đồng trong năm 2020. Thế nhưng trong một cuộc khảo sát năm 2023 trên 23.000 người lớn ở 31 quốc gia, COPD không được coi là mối quan ngại hàng đầu về sức khỏe, mặc dù đây là nguyên nhân tử vong thứ ba trên toàn cầu (không bao gồm Covid-19).

Có thể tránh được biến chứng nếu được phát hiện, điều trị sớm

Các chuyên gia y tế nhấn mạnh phần lớn gánh nặng của COPD có thể được tránh thông qua phòng ngừa và quản lý bệnh. Các yếu tố nguy cơ đã được biết và có thể được giải quyết thông qua phòng ngừa có mục tiêu, đa ngành.

PGS, TS Phan Thu Phương, Giám đốc Trung tâm hô hấp (Bệnh viện Bạch Mai) cho hay, bệnh nhân COPD rất hay gặp các đợt cấp. Mỗi đợt cấp là một dấu hiệu tiên lượng nặng. Đặc biệt vào thời điểm giao mùa, thời tiết trong ngày thay đổi, không khí lạnh và khô, cộng thêm ô nhiễm môi trường… khiến bệnh nhân COPD, hen phế quản rất dễ bùng phát đợt cấp, phải nhập viện, gánh nặng cho chính người bệnh, gia đình và xã hội là rất lớn.

Tính đến năm 2024, cả nước có hơn 300 phòng quản lý ngoại trú COPD và hen phế quản; gần 3.000 trạm Y tế xã, phường triển khai hoạt động dự phòng và phát hiện sớm COPD và hen phế quản, gần 700.000 người bệnh đang được quản lý tại các cơ sở y tế. Cùng đó, Chương trình Vì lá phổi khỏe, là sáng kiến đa quốc gia của AstraZeneca nhằm nâng cao chất lượng quản lý ngoại trú bệnh hen và COPD tại 9 quốc gia Châu Á cũng đã được triển khai tại Việt Nam.

Ở giai đoạn 1 (2017 - 2020) chương trình đã được triển khai trong khuôn khổ hợp tác giữa AstraZeneca và các hội chuyên ngành dưới sự quản lý của Cục Quản lý khám, chữa bệnh - Bộ Y tế. Qua giai đoạn 2 (2021 - 2023), chương trình đã được mở rộng sang các lĩnh vực ung thư phổi và hen trẻ em. Từ khi triển khai tới nay, Vì lá phổi khỏe đã và đang tiếp cận, quản lý hơn 170.000 bệnh nhân, hỗ trợ thiết lập hơn 150 phòng khám ngoại trú hen và COPD đạt chuẩn.