Từ nhỏ, Hà Thị Tiên đã được nghe bà nội và những người phụ nữ trong bản ngồi hát mỗi tối, cứ thế nhẩm theo rồi thuộc. Khi lập gia đình, Hà Thị Tiên dùng những câu hát ví, hát rang để ru con, hát trong những hội xuân, lễ cưới. Câu hát cứ thế góp vui trong mỗi sự kiện của gia đình, cộng đồng. Yêu câu hát bản Mường, Hà Thị Tiên không quản vất vả tìm gặp các nghệ nhân để sưu tầm lời các điệu hát ví, hát rang.

Nghệ nhân Hà Thị Tiên chia sẻ: “Điệu hát rang khó hát, yêu cầu phải thành bài, gắn với không gian cụ thể như hát đám cưới, về nhà mới, rước vía lúa... Còn hát ví dễ hơn, ngoài lời cổ còn được cải biên lời mới, có thể ngẫu hứng đối đáp trong hát giao lưu. Hát ví đòi hỏi người hát am hiểu về ca dao, tục ngữ, biết vận dụng cách nói ví von, có vần điệu”. Nắm được các điệu hát, nghệ nhân Hà Thị Tiên vận động nhiều phụ nữ cùng tham gia. Được sự ủng hộ của chính quyền địa phương, bà đứng ra thành lập Câu lạc bộ Văn nghệ dân gian xã Kiệt Sơn (huyện Tân Sơn). Đây là nơi các thành viên giao lưu hát ví, hát rang và trình diễn các loại hình văn nghệ như múa mỡi, chạm ống, đâm đuống. Vào những dịp lễ hội, sinh hoạt cộng đồng, câu lạc bộ đều tham gia biểu diễn phục vụ bà con.

Nghệ nhân Hà Thị Tiên biểu diễn hát ví, hát rang trong một buổi sinh hoạt cộng đồng (ảnh chụp trước tháng 4-2021). 

Khi huyện Tân Sơn có chủ trương bảo tồn điệu hát ví, hát rang, nghệ nhân Hà Thị Tiên được mời tham gia những lớp tập huấn cho các hạt nhân ở 17 xã trong huyện, từ đó nhân rộng việc thành lập câu lạc bộ hát ví, hát rang ở các xã. Nghệ nhân Hà Thị Tiên thường xuyên được Bảo tàng Hùng Vương mời tham gia các chương trình làm phim tư liệu phục dựng lại các nghi thức, phong tục gắn với điệu hát ví, hát rang để lưu giữ vốn văn hóa cổ của đồng bào Mường. Bà Nguyễn Thị Thu, Phó giám đốc Trung tâm Văn hóa, Thể thao và Du lịch huyện Tân Sơn cho biết: “Trong công tác gìn giữ dân ca cổ, việc phát huy vai trò của nghệ nhân là rất quan trọng. Bằng tâm sức của mình, nghệ nhân Hà Thị Tiên đã có nhiều đóng góp trong việc sưu tầm, truyền dạy điệu hát ví, hát rang, tiến tới thành lập hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phê duyệt”.

Để hát ví, hát rang có sức sống lâu bền, nghệ nhân Hà Thị Tiên đề xuất việc truyền dạy cho thiếu nhi. Vậy là trong chương trình học tập tại trường mầm non, tiểu học ở xã Kiệt Sơn, những buổi học hát ví, hát rang được nghệ nhân trực tiếp truyền dạy. Từ đó, nhiều em nhỏ đã biết hát những câu ví đơn giản và thêm yêu văn hóa của đồng bào dân tộc Mường.

Bài và ảnh: NGỌC THƯ