Vượt qua những rào cản về hủ tục và khắc phục mọi khó khăn, lấy Nàng Xô Vi làm tấm gương sáng để quyết tâm theo học cái chữ, Nàng Len hiểu rằng, chỉ có biết con chữ bản thân mới có thể hòa nhập vào công cuộc đổi mới đất nước và hội nhập quốc tế, nhất là đối với đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) ít người như Brâu.

Tri thức đi trước, cái nghèo đi sau

Sinh ra và lớn lên trong gia đình thuần nông ở làng Đăk Mế (xã Pờ Y, huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum), cuộc sống của Nàng Len đã quen với nương rẫy, quanh năm gắn bó với cây cao su, cây cà phê và cây khoai mì (cây sắn). 

Thương bố mẹ vất vả, hễ cứ tối đến là cô lại “chong đèn” cùng em trai đi tìm con chữ. Cô tâm sự: “Được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước mà dân làng Đăk Mế được chuyển về nơi ở mới, không còn biệt lập thế giới bên ngoài. Gia đình nào cũng có từ 2-3ha đất khai hoang, phát triển làm kinh tế nhưng cũng chẳng khấm khá hơn là mấy. Chỉ vì ít chữ, không biết đọc cũng chẳng biết viết nên đời sống vẫn theo một vòng tuần hoàn đói - nghèo bủa vây”. 

Nàng Len - nữ đại biểu HĐND tỉnh đầu tiên của đồng bào dân tộc thiểu số Brâu. Ảnh: Nguyễn Hiền

Cả làng Đăk Mế khi ấy, duy nhất có Nàng Xô Vi là người Brâu đầu tiên đỗ vào Trường PTDT nội trú tỉnh Kon Tum, trở thành niềm tự hào của buôn làng. Từ đó, Nàng Len đã nỗ lực không ngừng nghỉ, ở bất cứ đâu cũng đều có sự hiện diện của tri thức làm người bạn tri kỷ. Hành trình đèn sách gian nan của Nàng Len cuối cùng cũng được đền đáp và trở thành hiện thực. Năm 2014 cô chính thức là nữ sinh Brâu thứ hai được học tập tại Trường PTDT nội trú tỉnh Kon Tum. 

Từ làng quê nghèo ra phố, Nàng Len lạ lẫm với tất cả mọi thứ xung quanh, giống như một bầu trời mới mà cô chưa bao giờ nghĩ mình có thể đặt chân đến. Sự nhút nhát, rụt rè trong một môi trường hoàn toàn mới khiến cô gái 15 tuổi thu mình trong chiếc vỏ ốc. Chiến thắng chính mình và chủ động trò chuyện, làm quen với mọi người là cách Nàng Len vượt qua nỗi sợ hãi này. Nhờ vậy, Len mới nhận ra đây là một môi trường tốt để bản thân phát triển toàn diện về trí tuệ, phẩm chất, kỹ năng, năng lực tư duy, sáng tạo.

Năm 2017, Nàng Len trúng tuyển vào chuyên ngành Quản lý Nhà nước, Trường Đại học Quy Nhơn. Cô vui mừng và hạnh phúc vô cùng bởi mình đã đến gần hơn với ước mơ, cũng vì hoàn cảnh gia đình khó khăn nên bố mẹ không đủ điều kiện cho cô tiếp tục được đến trường. Chưa một lần than vãn hay oán trách bố mẹ vì bao đời nay nhà Len chẳng mấy ai học cao, được biết chữ là điều hạnh phúc lắm rồi. Sau bao cố gắng thuyết phục gia đình, Nàng Len chọn theo học ngành Công tác xã hội, Trường Cao đẳng Cộng đồng Kon Tum (tỉnh Kon Tum) để tiết kiệm chi phí, hành trình rượt đuổi tri thức lại được nối liền.

Nàng Len luôn phối hợp chặt chẽ cùng với cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Cửa khẩu Quốc tế Bờ Y (Bộ đội Biên phòng tỉnh Kon Tum) tham gia tích cực các hoạt động phong trào Đoàn tại cơ sở. Ảnh: Nguyễn Hiền

Tháng 9-2020, Nàng Len tốt nghiệp được tạo điều kiện làm việc tại Đảng ủy xã Pờ Y với vai trò là cán bộ Tuyên giáo. Với những cống hiến, nỗ lực của bản thân, Nàng Len đã trúng cử đại biểu HĐND cấp tỉnh, nhiệm kỳ 2021-2026; là người Brâu đầu tiên tham gia vào HĐND. Sau đó, Nàng Len được chuyển qua phụ trách công tác Đoàn với vai trò là Phó bí thư Đoàn xã Pờ Y.

Có được thành công như ngày hôm nay, Nàng Len hiểu rằng: “Cuộc đời chính là những nấc thang không điểm dừng, càng lên cao sẽ càng khó khăn. Chỉ có học tập mới là con đường duy nhất đẩy lùi cái nghèo. Do đó, bản thân phải cố gắng không ngừng, dùng hết sức lẫn trí tuệ để bám trụ trên nấc thang đó một cách vững vàng. Cũng giống như cách mà đóa hoa pơ-lang vươn mình tìm về phía mặt trời, chỉ cần có niềm tin thì nhất định sẽ nhìn thấy ánh sáng thuộc về mình”. 

Trăn trở quá trình hội nhập khiến văn hóa dân tộc bị “lai căng”

Là nữ đại biểu HĐND cấp tỉnh trực tiếp công tác tại cơ sở, Nàng Len luôn trăn trở về quá trình bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống của dân tộc Brâu hiện đang phải đối mặt với không ít những khó khăn. Tuy nhiên, nhiều cơ chế, chính sách đặc thù để bảo tồn và phát huy các giá trị nghệ thuật dân gian truyền thống gắn với các Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội, phát triển kinh tế vùng đồng bào DTTS và miền núi được tỉnh ban hành đã giải quyết phần nào những khó khăn này. 

Nàng Len phát biểu tại buổi tọa đàm “Giao lưu văn nghệ, tuyên truyền pháp luật, ra mắt mô hình thanh niên gìn giữ bản sắc văn hóa”. Ảnh: NVCC

Nàng Len cho biết, từ khi triển khai thực hiện Dự án 6 "Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch" thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn 1: Từ năm 2021 - 2025 (Chương trình MTQG 1719) đã tiếp thêm nguồn lực cho xã Pờ Y gìn giữ và phát huy thế mạnh của dân tộc Brâu. 

Do đó, Nàng Len luôn chú trọng công tác truyền dạy cồng chiêng, múa xoang cho thế hệ trẻ, góp phần gìn giữ văn hóa truyền thống của dân tộc Brâu. Cô chia sẻ, bộ cồng chiêng của người Brâu có 2 loại: bộ chiêng tha 2 chiếc (chiêng cha và chiêng mẹ) và bộ chiêng goong gồm 12 chiếc. Chiêng tha là nhạc cụ đặc trưng tiêu biểu chỉ có ở người Brâu, khi diễn tấu, thể hiện tình cảm tha thiết, sâu nặng của con cái đối với cha mẹ cũng như công ơn to lớn của cha mẹ đối với con cái. Đây là nhạc cụ đặc thù chỉ biểu đạt mối quan hệ giữa con người với con người, khác với chiêng goong là nhạc cụ tập thể do nhiều người trình diễn, biểu đạt mối quan hệ không chỉ giữa con người với con người mà còn mối quan hệ giữa con người với tự nhiên. 

Âm nhạc cồng chiêng không chỉ phản ánh nghệ thuật mà còn phản ánh nhân cách, tín ngưỡng, văn hóa và con người Brâu. Cồng chiêng và diễn xướng âm nhạc cồng chiêng Brâu góp phần tạo nên không gian âm nhạc cồng chiêng Tây Nguyên, được tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là di sản văn hóa phi vật thể nhân loại.

Tính đến nay, Nàng Len đã chủ động phối hợp cùng Ủy ban Nhân dân xã Pờ Y mở được hơn 15 lớp truyền dạy cồng chiêng, múa xoang cho các cháu là thanh thiếu niên, trong đó có cả những người lớn tuổi tại nhà rông thôn Đăk Mế. Thời gian mở mỗi lớp truyền dạy cồng chiêng, múa xoang từ 30-40 ngày, sau khi hoàn thành, mỗi lớp có thể diễn tấu từ 1 đến 2 bài cồng chiêng, múa xoang của chính dân tộc Brâu thường được dùng trong các lễ hội của buôn làng; góp phần tạo “hạt giống tại chỗ” tuyên truyền, quảng bá văn hóa truyền thống, xúc tiến du lịch tại địa phương.

Nàng Len (đầu tiên bên trái) tham gia tuần tra đường biên cột mốc cùng cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Cửa khẩu Quốc tế Bờ Y (Bộ đội Biên phòng tỉnh Kon Tum). Ảnh: NVCC 

Nàng Len cho rằng, những khó khăn, thách thức này chủ yếu đến từ những nguyên nhân khách quan ảnh hưởng trực tiếp đến sự biến đổi về văn hóa của dân tộc Brâu, như: Quy mô không gian làng truyền thống ngày một thu hẹp, người dân chuyển đổi hoạt động canh tác nông nghiệp truyền thống sang nông nghiệp hiện đại ứng dụng công nghệ vào sản xuất. Việc di dân, di cư làm tỷ lệ người dân tộc thiểu số giảm sút, bản sắc văn hóa có phần bị phá vỡ, lai tạp, các hoạt động văn hóa truyền thống rất ít được thực hành tại cộng đồng dân tộc; một bộ phận không nhỏ giới trẻ ít quan tâm đến văn hóa của dân tộc mình. 

Mặt khác, sau khi thực hiện các hoạt động nghiên cứu, phục dựng văn hóa truyền thống của Brâu, đặc biệt là các lễ hội, nhạc cụ truyền thống chưa phát huy hết các giá trị vốn có. Trong quá trình tổ chức đang có xu hướng lược bỏ các nghi thức liên quan để phù hợp với sự phát triển của xã hội và hạn chế thời gian thực hành, khả năng duy trì gặp nhiều khó khăn và chưa trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng để thu hút du khách du lịch.

Cùng với đó, nhận thức của đa số đồng bào về công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa còn hạn chế, chưa ý thức tự bảo tồn văn hóa truyền thống của mình. “Việc chủ thể di sản không tự mình bảo vệ di sản cũng đã là một trong những khó khăn lớn nhất trong công tác bảo tồn, phát huy di sản văn hóa của dân tộc Brâu trong những năm qua. Chính vì vậy, văn hóa truyền thống của dân tộc Brâu cũng dần dần bị mai một dần”, Nàng Len nhấn mạnh.

Theo Nàng Len, muốn bảo tồn và phát huy di sản văn hóa truyền thống của dân tộc Brâu, trước hết cần tuyên truyền, nâng cao nhận thức về giữ gìn di sản văn hóa của người Brâu trong chính cộng đồng của họ. Hàng tuần, Nàng Len đều cùng cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Bờ Y (Bộ đội Biên phòng tỉnh Kon Tum) tới từng gia đình tuyên truyền, tổ chức nhiều buổi giao lưu văn hóa gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. 

Lớp truyền dạy cồng chiêng, múa xoang được Nàng Len tổ chức thường xuyên. Ảnh: NVCC 

Nàng Len cũng nhấn mạnh: “Bản thân dân tộc Brâu phải có bản lĩnh, tự mình nâng cao năng lực tự bảo vệ, bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc mình. Trong đó, đề cao vai trò của lực lượng thanh niên, lực lượng mang yếu tố quyết định, vì chính họ là chủ nhân của di sản hiện tại và tương lai. Để nâng cao vai trò của chủ thể văn hóa, đặc biệt là dân tộc Brâu, các cấp các ngành cần có sự phối hợp thực hiện việc xây dựng các chính sách bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc vừa có tính định hướng, vừa gợi mở, tạo mọi điều kiện để đồng bào các dân tộc nâng cao nhận thức và chủ động tham gia”.

4 gợi ý được Nàng Len đề xuất nhằm bảo tồn văn hóa dân tộc Brâu gồm: Bảo tồn phát huy trên cơ sở chọn lọc, cải biến để có những giá trị văn hóa phù hợp với bối cảnh và điều kiện mới chứ không bảo tồn và phát huy tất cả và bằng mọi giá; Bảo tồn và phát huy trên cơ sở bảo đảm tính thống nhất trong đa dạng của văn hóa Việt Nam, bảo đảm văn hóa phục vụ tích cực cho lợi ích quốc gia nói chung, cho phát triển bền vững kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng nói riêng;

Bảo tồn và phát huy trên cơ sở một mặt tuân thủ định hướng phát triển bền vững của Đảng, Nhà nước, mặt khác, tôn trọng ý kiến và nguyện vọng của chủ thể văn hóa; Kết hợp bảo tồn tĩnh và bảo tồn động văn hóa truyền thống, trong đó, chú trọng bảo tồn động gắn với phát triển kinh tế xã hội của chủ thể văn hóa, tạo điều kiện để chủ thể văn hóa có thể hưởng thụ nhiều nhất văn hóa của mình”.

Nhận xét về nữ đại biểu HĐND tỉnh Kon Tum, Bí thư Đảng ủy xã Pờ Y Nguyễn Tài Thu cho hay, Nàng Len bằng sức trẻ và sự nhiệt huyết đã phát huy vai trò, trách nhiệm đi sâu, đi sát, có mối liên hệ mật thiết với nhân dân; góp phần to lớn trong công cuộc phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Nữ đại biểu đã nêu cao được vai trò là người dân cử, đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, xứng đáng với sự tin tưởng, gửi gắm của cử tri, nhân dân các dân tộc trên địa bàn toàn tỉnh Kon Tum. 

Lời kết: 

Cuộc đời thực sự như một bức tranh, mỗi người đều nắm trong tay chiếc cọ để tùy ý điểm tô những giá trị đẹp đẽ bằng dấu ấn của chính mình. Nàng Xô Vi, Nàng Len hay Y Son- người thì rực rỡ như ánh mặt trời, có người dịu dàng như mặt trăng, có người lại lung linh như bông hoa pơ-lang chói lóa. Và dù họ có là ai, họ cũng chính là món quà mà “tạo hóa gửi gắm ánh sáng” lan tỏa đến mảnh đất Tây Nguyên kỳ vĩ này.

Nếu có con đường tắt dẫn tới thành công cho đồng bào DTTS, con đường ấy nhất định phải mang tên tri thức. Sự thành công của họ ngày hôm nay chính là câu trả lời, là minh chứng rõ nét góp phần lan tỏa tới từng em học sinh DTTS ở các buôn làng, bon sóc của núi rừng Tây Nguyên về tầm quan trọng của giáo dục, của việc kiên trì theo đuổi tri thức. Tấm gương của Nàng Len là một minh chứng sống trong triển khai thực hiện hiệu quả mục tiêu "Biểu dương, tôn vinh, ghi nhận công lao, sự đóng góp của các điển hình tiên tiến trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế" (Tiểu dự án 1, Dự án 10), Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế- xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030.

HỒNG PHÚC

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Dân tộc, tôn giáo xem các tin, bài liên quan