Hơn 3 năm vẫn nằm trên giấy

Trên địa bàn quận 9 (Thành phố Hồ Chí Minh) hiện có gần 100 lò gạch thủ công (dạng lò đôi) đang hoạt động từ hơn 10 năm nay, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng cho khu vực dân cư. Dù báo chí đã phản ánh, chính quyền địa phương cũng đã có chỉ đạo xử lý, nhưng đến nay tiến độ di dời các lò gạch gây ô nhiễm hầu như giậm chân tại chỗ…

Sản xuất gạch xây dựng là một trong những nghề truyền thống của người dân quận 9, được hình thành từ hơn 10 năm nay. Ngày đó, dân cư vùng này còn thưa thớt, các lò gạch được xây dựng đan xen trong các khu dân cư. Những năm gần đây, tốc độ đô thị hóa của thành phố phát triển nhanh và những lò gạch này trở thành nguyên nhân gây nên ô nhiễm môi trường sống của người dân. Vào những ngày cuối năm, các lò gạch thường hoạt động hết công suất bởi nhu cầu cần gạch xây, sửa nhà chuẩn bị đón Tết của người dân là rất lớn.

Các lò gạch thi nhau nhả khói trong mùa cao điểm (Ảnh: Xuân Cường)

Ở phường Long Bình, nơi có đến gần 90 lò gạch đang hoạt động, chúng tôi chứng kiến từng dãy lò gạch thi nhau xả khói đen bao phủ cả một vùng. Hàng nghìn hộ dân ở đây đã và đang phải sống chung với khói và bụi. Trong khuôn viên của hàng chục lò gạch ở các ấp Bến Đò, cầu Ông Tán… nhiều đống phế liệu như cao su, nệm mút, cùng các loại chất đốt than đá, mạt cưa… được gom lại, chất cao trước các cửa lò. Công nhân đang làm việc tại đây cho biết, nhiên liệu để đốt là dầu cặn (nhớt thải của xe ô tô), lốp xe hỏng và cả… vỏ hạt điều. Ông Huỳnh Văn Mạnh, một người dân cư ngụ nhiều năm ở địa phương bức xúc than vãn: Cứ tối đến khói xông lên nồng nặc, người lớn, khỏe mạnh thở còn khó khăn. Không biết mức độ ô nhiễm như thế nào nhưng hỗn hợp mùi dầu cặn, vỏ hạt điều, mạt cưa, củi ướt, than đá… khi đốt lên có mùi hăng hắc, rất khó chịu. Một số nhà dân mới xây đã bị bám đầy muội than và khói làm đen ố, cây trồng quanh nhà xơ xác, cháy lá. Khá am tường công nghệ của các lò gạch này, ông Mạnh cho biết thêm: Sau giai đoạn đốt nhỏ lửa để làm khô (còn gọi là xông gạch), kéo dài từ 15 đến 20 giờ, sinh ra những làn khói trắng, rồi đổi màu thành đen mỏng với mùi khó chịu, thì công đoạn gây ngột ngạt nhất là quá trình đốt gạch chín. Trong khoảng 10 giờ đốt liên tục, công đoạn này tốn khá nhiều củi, gây nhiều độc hại. Do yêu cầu nhiệt độ cao và đều đặn, củi, mùn cưa được đưa vào lò liên tục và các lò gạch phun lên không gian những cột khói màu đen kịt, bầu không khí trở nên ngột ngạt, rất khó chịu.

Hơn chục năm qua, người dân ở hai phường Long Bình và Long Thạnh Mỹ đã phải gồng mình chịu đựng tình trạng ô nhiễm môi trường sống, nhưng đáng lưu ý nhất phải kể đến việc hàng trăm học sinh của ba ngôi trường xung quanh các lò gạch này là: Tiểu học Nguyễn Minh Quang, THCS Tạ Uyên và THPT Long Bình, hằng ngày phải hít thở bầu không khí bị ô nhiễm. Theo các chuyên viên của Sở Tài nguyên và Môi trường thành phố, quá trình đốt gạch thải ra môi trường nhiều loại khí độc hại như CO, CO₂, NO₂, đặc biệt là khí SO₂ có ảnh hưởng rất xấu tới sức khỏe con người, môi trường và sản xuất hoa màu. Ngoài ra, việc sử dụng các phế liệu để đốt gạch chín còn tạo ra nhiều loại bụi (PM10, PM2,5) có kích thước nhỏ từ 2,5 đến 10 mi-crô-mét là tác nhân gây nên các bệnh về đường hô hấp... Chị Lê Thị Minh Hiếu, trạm trưởng Trạm y tế phường Long Bình xác nhận, do môi trường không khí ô nhiễm nặng, nên nhiều năm trở lại đây, tỷ lệ người dân trong phường mắc các bệnh liên quan đến đường hô hấp như bệnh lao, viêm xoang, viêm phổi tắc nghẽn mãn tính, hen suyễn... có xu hướng tăng cao.

Trên địa bàn phường Long Bình của quận 9 đã được UBND Thành phố quy hoạch xây dựng khu công nghệ cao, công viên, bảo tàng văn hóa lịch sử… nên sự tồn tại các lò gạch ở đây là không phù hợp. Ngày 13-5-2004, UBND quận 9 đã có Quyết định số 2088, thành lập Dự án Khu sản xuất vật liệu xây dựng (Dự án Long Sơn) tại ấp Long Sơn, phường Long Bình, với diện tích hơn 25ha, để tiếp nhận các lò gạch di dời đến. Khi chuyển vào khu sản xuất tập trung này, các chủ lò gạch phải thực hiện đúng theo chỉ đạo của Quyết định số 15 ngày 24-7-2000 của Bộ trưởng Bộ Xây dựng là đầu tư, thay đổi công nghệ từ lò thủ công chuyển sang lò nung tuy-nen. (kiểu lò đứng không chỉ nung nóng toàn bộ dây chuyền sản xuất bằng hệ thống nhiệt khép kín, mà dây chuyền sản xuất này còn giúp chủ lò gạch giảm tối đa chi phí phát sinh trong quá trình sản xuất, chỉ cần đốt một lần nhưng có thể cháy quanh năm). Theo Quyết định số 15 của Bộ Xây dựng, đến năm 2005 phải loại ra khỏi vùng ven đô thị, thành phố, thị xã, thị trấn các lò sản xuất gạch bằng phương pháp thủ công và tới năm 2010 không còn lò thủ công sản xuất gạch ngói, đất sét nung tại tất cả các địa phương…

Chỉ đạo của Nhà nước, của chính quyền địa phương là vậy, nhưng hơn 3 năm trôi qua, Dự án Long Sơn vẫn chỉ là những tờ trình nằm trên bàn giấy. Từ thời điểm đó đến nay, ngoài khoảng 20 lò gạch nằm trong khu vực giải tỏa để triển khai các dự án khu công nghệ cao, công viên, bảo tàng văn hóa lịch sử… thì các chủ lò gạch khác còn lại nằm giữa các khu dân cư “vẫn chưa có lộ trình” di dời. Được biết, từ đầu năm 2005, UBND quận 9 đã không cấp giấy phép sản xuất, kinh doanh mới, không gia hạn giấy phép cho chủ những lò gạch cũ đang hoạt động trên địa bàn. Tuy vậy, việc không cấp giấy phép mới chỉ có tác dụng khống chế số lượng các lò gạch mới hình thành, còn gần 100 lò cũ, dù không được gia hạn giấy phép sản xuất vẫn ngang nhiên hoạt động.

Chừng nào Dự án di dời Long Sơn được thực hiện? Khi nào gần 100 lò gạch thủ công giữa lòng đô thị thành phố ngưng nhả khói gây ô nhiễm? Câu trả lời hoàn toàn thuộc về các cấp lãnh đạo của quận 9 và UBND Thành phố Hồ Chí Minh.

Long Châu Sa