Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có tiềm năng nuôi trồng thủy sản rất lớn, thời gian qua đã cung ứng 65% sản lượng thủy sản của cả nước. Tuy nhiên hiện nay, do mở rộng, phát triển ồ ạt về diện tích mặt nước, chăn nuôi, phát triển công nghiệp nhưng thiếu quan tâm đến qui trình xử lý chất thải...

Thực trạng

Vấn đề ô nhiễm môi trường nước luôn là bức xúc đối với cả chính quyền địa phương và nông dân. Từ nuôi cá tra, ba sa đến nuôi tôm, nuôi cá kèo… đều đang phải đối diện với mức độ ô nhiễm, nguy cơ bị dịch bệnh rất cao. Mới đây, tại huyện Thốt Nốt, thành phố Cần Thơ, vụ 400 tấn cá tra của một hộ dân bỗng chết do bị ô nhiễm nguồn nước là sự cảnh báo đối với việc cải thiện môi trường nước. Những phân tích ban đầu của cơ quan chức năng cho thấy vùng nước ô nhiễm trên sông Hậu đã kéo dài hơn 20km.

Đối với lĩnh vực nuôi tôm, môi trường nước trở thành vấn đề “sống còn”. Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cà Mau, trong 7 tháng đầu năm 2008, toàn tỉnh có hơn 40.000 ha diện tích tôm nuôi bị ảnh hưởng, với mức độ thiệt hại bình quân 30%, có nơi lên đến 70%. Tập trung ở các huyện: Ngọc Hiển, U Minh, Đầm Dơi, Trần Văn Thời…

Đất nuôi tôm ở xã Bảo Thuận, huyện Ba Tri bị bỏ hoang vì ô nhiễm nguồn nước

Tại Bạc Liêu, đến tháng 7-2008, toàn tỉnh đã có gần 120 nghìn héc-ta đất nuôi tôm, trong đó có gần 30% diện tích nuôi tôm sú công nghiệp, bán công nghiệp. Tuy nhiên, trong thời gian từ đầu tháng 4-2008 đến nay, có gần 30.000ha tôm nuôi bị thiệt hại; trong đó gần 20.000ha bị thiệt hại từ 50% trở lên, tập trung nhiều ở các huyện: Đông Hải, Hòa Bình, Giá Rai, Phước Long, thị xã Bạc Liêu... Nhiều cán bộ khuyến ngư ở huyện Hòa Bình (Bạc Liêu) đều khẳng định với chúng tôi nguyên nhân là do chất lượng nguồn nước nuôi tôm. Theo khảo sát, đánh giá của Phòng Quản lý môi trường, Sở Tài nguyên-Môi trường Bạc Liêu, toàn tỉnh có 10 nhà máy chế biến thì chỉ có 3 nhà máy có đầu tư công nghệ xử lý nước thải. Ngoài ra, có đến hơn 200 đại lý thu mua tôm nguyên liệu đặt dọc theo sông Bạc Liêu - Cà Mau, thải nước trực tiếp không qua xử lý xuống sông.

Từ cuối tháng 6 đến đầu tháng 7-2008, ở “trung tâm” tôm càng xanh xã Phú Thuận, huyện Thoại Sơn (An Giang) đã xảy ra tình trạng tôm chết hàng loạt hơn 8,5 triệu con giống thả từ 3 đến 45 ngày tại 85ha của 30 hộ, làm thiệt hại hơn 1,6 tỷ đồng, chiếm 22,18% so tổng diện tích và số lượng tôm thả nuôi toàn xã, do ô nhiễm nguồn nước nuôi.

Bắt đầu từ ý thức của người nuôi trồng thủy sản...

Báo cáo mới đây của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, ở ĐBSCL, hằng năm, nguồn chất thải từ nuôi trồng thủy sản vào khoảng 500 triệu mét khối bùn thải và các loại chất thải khác. Riêng chất thải nuôi cá tra, cá ba sa đã là hơn 2 triệu tấn/năm. Tổng số chất thải rắn do sinh hoạt và chăn nuôi, sản xuất công nghiệp khoảng 3,7 triệu tấn, với 90% số đó chưa được thu gom và xử lý, mà trực tiếp hoặc gián tiếp đổ xuống sông, rạch.

Khu vực nuôi trồng thủy sản ở xã Long Điền Tây (huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu) bị bỏ hoang vì ô nhiễm nguồn nước.

Thời gian qua, việc ngăn chặn các chất thải tuồn ra môi trường đang là một vấn đề nan giải ở nhiều địa phương vì thói quen, tập quán sản xuất của người dân. Chị Nguyễn Thị Cẩm, cán bộ Phòng Nông nghiệp huyện Bình Đại (Bến Tre) trao đổi với chúng tôi:

- Việc đề ra các biện pháp mang tính áp đặt để ngăn chặn ô nhiễm rất khó. Vì, nhiều người dân vẫn sử dụng hóa chất, xả nước thải ra kênh, các hộ nuôi tôm khi có tôm bị bệnh cũng lén lút xả nước ra hệ thống thủy lợi. Các doanh nghiệp chế biến thủy sản hầu hết đều không xử lý chất thải, tạo nên nguy cơ lớn ô nhiễm môi trường nước.

Nhiều nhà khoa học và lãnh đạo địa phương khi trao đổi với chúng tôi đều có chung quan điểm là phải đẩy mạnh nâng cao ý thức của người dân trong bảo vệ môi trường nước. Đây là yếu tố khởi đầu của các nhóm giải pháp tiếp theo, nhưng trên thực tế, thời gian qua chưa được chú trọng. Bên cạnh việc giáo dục, tập huấn, nâng cao hiểu biết và trách nhiệm cộng đồng; có biện pháp xử lý mạnh tay đối với những cá nhân, đơn vị cố tình xả chất thải, nguồn nước ô nhiễm ra môi trường sông rạch.

Một yếu tố được đặc biệt chú trọng là công tác qui hoạch các vùng chuyên canh, hệ thống thủy lợi, khu công nghiệp để không gây ảnh hưởng xấu đến môi trường nước. Xử lý nước thải và chất thải cần được giám sát tại nguồn. Tăng cường kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện đánh giá tác động môi trường các dự án, tuân thủ các yêu cầu của Luật Bảo vệ môi trường và Luật Bảo vệ tài nguyên nước. Môi trường nước trong nuôi trồng thủy sản nếu không được khắc phục, để ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng không chỉ gây tác động xấu, trực tiếp đến sản xuất, mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe, đời sống của người dân.

Bài và ảnh: ĐẶNG HOÀNG VINH