QĐND - Ngập lụt đang là vấn đề nóng ở TP Hồ Chí Minh trong thời gian qua. Hàng nghìn tỷ đồng đã được chính quyền thành phố ưu tiên cho mục tiêu chống ngập nhưng vẫn chưa phát huy hiệu quả rõ ràng. Hơn nữa, các dự án chống ngập triển khai dở dang, chậm trễ và trở nên lạc hậu trước thực trạng biến đổi khí hậu, đang đặt ra nhiều thách thức đối với thành phố trong mục tiêu phát triển bền vững.

Dự án... chưa thích ứng với biến đổi khí hậu

Mùa mưa năm nay ở TP Hồ Chí Minh đang lặp lại điệp khúc “ngập lụt - kẹt xe” và tình trạng ngày càng nghiêm trọng, lan sang cả các khu đô thị mới. Chỉ cần một cơn mưa lớn, nhiều nơi trong thành phố đã bị ngập nặng, kéo theo ùn tắc giao thông, gây mất vệ sinh, đời sống người dân bị ảnh hưởng…

Ngập lụt gây ùn tắc giao thông nghiêm trọng tại đường Huỳnh Tấn Phát, quận 7. Ảnh: Xuân Cường

Mấy năm qua, TP Hồ Chí Minh đã tập trung hàng nghìn tỷ đồng để xây dựng các dự án chống ngập lớn như: Dự án đê bao bờ hữu sông Sài Gòn; dự án vệ sinh môi trường nước Nhiêu Lộc - Thị Nghè, xây dựng hệ thống cống mới kết hợp với van điều tiết… Dự án nhiều, nhưng hầu hết tiến độ đều chậm trễ do giải phóng mặt bằng chậm và nguồn vốn… Cụ thể như: Dự án đê bao bờ hữu sông Sài Gòn xây dựng 67km đê bao và hơn 200 cống ngăn lũ tự động kéo dài từ sông Vàm Thuật (quận 12) đến Tỉnh lộ 8 (huyện Củ Chi), có tổng mức đầu tư hơn 454 tỷ đồng, đến nay vẫn còn nhiều gói thầu dở dang, chậm trễ.

Thực trạng ngập lụt và những tác động mới do biến đổi khí hậu đã khiến cho mục tiêu chống ngập ở thành phố ngày càng khó khăn. Các công trình chống ngập dù chưa hoàn thành nhưng đã lạc hậu trước sự biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét. Theo ông Nguyễn Phước Thảo, Giám đốc Trung tâm Điều hành chương trình chống ngập nước thành phố, các dự án lớn đang triển khai được thiết kế trong điều kiện diễn biến khí hậu chưa phức tạp. Thiết kế cống chính có khả năng thoát nước đối với những cơn mưa có lượng mưa khoảng 85mm. Nhưng hiện nay những cơn mưa với lượng mưa trên 100mm xảy ra thường xuyên hơn, năng lực cống không thể đáp ứng nổi dẫn đến ngập úng.

Ông Thảo cũng cho rằng, trong mười năm qua, TP Hồ Chí Minh triển khai hàng loạt dự án thoát nước nhưng xét tổng thể vẫn còn nhiều hạn chế lớn như: Các dự án cống thoát nước chỉ mới chiếm 1/4 so với quy hoạch, dự án xây dựng đê bao chống triều cường chậm hoàn thành, có nhiều vi phạm về công tác thoát nước như: Do nâng đường chống ngập ở các khu dân cư hiện hữu và khu dân cư mới, ý thức của người dân trong xây dựng công trình, vấn đề nạo vét các kênh rạch - tuyến thoát nước chưa được quan tâm đúng mức.

Tập trung chọn giải pháp đồng bộ, huy động nguồn vốn

Trong một hội thảo về phòng, chống ngập cho TP Hồ Chí Minh được tổ chức mới đây, nhiều đại biểu đã đề cập nhiều cách đánh giá, tiếp cận mới, mang tính chiến lược hơn để khắc phục những giải pháp chống ngập mang nặng tính tình thế, chắp vá, trong nhiều năm qua. Tiến sĩ Nguyễn Hồng Bỉnh, nguyên Giám đốc Sở Thủy lợi TP Hồ Chí Minh đã mạnh dạn nhìn nhận, thành phố cần xây dựng các hồ điều tiết và coi đây là một giải pháp hữu hiệu nhất. Bởi vì, chức năng chính của hồ điều tiết là giữ một lượng nước khi mưa quá lớn, hoặc triều cường lên cao, nhằm giảm tải lượng nước mà hệ thống cống vốn đã quá cũ kỹ được xây dựng cách đây 40 năm.

Tiến sĩ Tô Văn Trường, thành viên Ban chủ nhiệm chương trình trọng điểm nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước KC08/06-10 của Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết: Chống ngập ở TP Hồ Chí Minh xưa nay thiếu "nhạc trưởng" đủ tầm và quyền lực để chỉ huy điều hành. JICA (Nhật Bản) chỉ làm quy hoạch tiêu thoát nước do mưa cho khu lõi nội thành. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn làm quy hoạch thủy lợi chống ngập do thủy triều vùng 1 và vùng 2. Do không có quy hoạch tổng thể mang tính hệ thống và đồng bộ chống ngập cho cả thành phố bởi cả lũ, triều cường và mưa dẫn đến tình trạng "mạnh ai, nấy làm", hiệu quả không cao, lãng phí. Vì vậy, cả hai quy hoạch này cần phải được xem xét đánh giá trong khuôn khổ của một giải pháp tổng hợp bao gồm cả các lĩnh vực khác nhau như các giải pháp công trình, phi công trình, kinh tế, xã hội, môi trường cũng như quy hoạch phát triển lâu dài của TP Hồ Chí Minh.

Triều cường và mưa lớn đã gây ngập lụt tại phường Hiệp Bình Phước, quận Thủ Đức

Ông Trường cho rằng, chống ngập như thế nào phải xuất phát từ nguyên nhân và năng lực thực tế. Ngập do xâm nhập từ biển thì phải ngăn, hạ thấp mực nước triều ở cửa ra các cống tiêu nội đô, ngập do thiếu cống nội đô thì phải làm thêm, mở rộng. Nhìn chung, TP Hồ Chí Minh vẫn đang làm theo các dự án đã được duyệt cũ, nên chắc chắn là lãng phí vì các tiêu chuẩn tính toán thiết kế như điều kiện biên độ, tần suất đều lạc hậu không phù hợp với thực tế. Các công trình chống ngập không hiệu quả là điều không có gì lạ!

Theo Giáo sư Lê Huy Bá, Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ và Quản lý môi trường (Trường Đại học Công nghiệp TP Hồ Chí Minh), chống ngập phải xuất phát từ nguyên lý cân bằng nước. TP Hồ Chí Minh rất ít hồ, việc xây dựng thêm hồ điều hòa, hồ sinh thái để cân bằng nguồn nước là hết sức cần thiết và cấp bách. Không xây nhà cao tầng ở những vùng quá thấp, trũng... Cần tính đến mực nước biển dâng do Trái Đất nóng lên. Bên cạnh giải pháp tổng thể, các giải pháp cụ thể như: Nạo vét kênh rạch, xây dựng hệ thống cống thoát nước mới, xây dựng hồ điều hòa, hoàn chỉnh quy hoạch thoát nước đô thị, xây dựng hệ thống hành lang pháp lý, nâng cao nhận thức cộng đồng…

Theo báo cáo của Trung tâm Điều hành chương trình chống ngập TP Hồ Chí Minh, để triển khai một dự án chống ngập gặp rất nhiều khó khăn về thủ tục, giải tỏa mặt bằng, đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều ban, ngành và nhất là nguồn vốn đầu tư quá lớn, riêng giai đoạn 2011-2015, dự kiến, tổng vốn đầu tư cho các dự án chống ngập TP Hồ Chí Minh vào khoảng 14.000 tỷ đồng, nhưng ngân sách thành phố mới cân đối được khoảng 1000 tỷ đồng.

TP Hồ Chí Minh có mục tiêu phấn đấu đến năm 2015 sẽ cơ bản hoàn thành các chương trình chống ngập. Nhưng xem ra, nếu không có giải pháp đồng bộ thì mục tiêu ấy sẽ vô cùng khó khăn. Trong cuộc họp mới đây về giải pháp triển khai và huy động nguồn vốn cho các dự án chống ngập úng khu vực TP Hồ Chí Minh, Phó thủ tướng Chính phủ Hoàng Trung Hải đã chỉ đạo, thành phố cần rà soát, đánh giá chặt chẽ các dự án chống ngập, Chính phủ sẽ xem xét bố trí, huy động các nguồn lực, tập trung cho các dự án cấp bách, có hiệu quả chống ngập cao cho khu vực TP Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó, thành phố cũng cần chú trọng huy động các nguồn vốn khác để triển khai các dự án, chương trình chống ngập. 

Nhiều chuyên gia cho rằng, TP Hồ Chí Minh cần tập trung chọn những giải pháp mang tính đồng bộ, giám sát chặt chẽ việc thi công, đầu tư một cách đột phá, có tính bền vững, không để xảy ra tình trạng dự án chống ngập thì nhiều, triển khai hằng năm, nhưng cứ mùa mưa đến, ngập lụt lại tái diễn.

Đặng Trung Kiên