Pháp lệnh mở ra thời kỳ phát triển mới

Trước khi Luật Thư viện ra đời, Pháp lệnh Thư viện đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua ngày 28-12-2000, mở ra một thời kỳ phát triển mới của sự nghiệp thư viện Việt Nam. Sau gần 20 năm triển khai Pháp lệnh Thư viện, sự nghiệp thư viện Việt Nam đã có những bước tiến đáng khích lệ, mạng lưới thư viện Việt Nam đã phát triển vượt bậc (cả về số lượng và chất lượng), từ Trung ương tới địa phương, với hơn 31.000 thư viện; gần 21.000 tủ sách, phòng đọc sách cơ sở; hơn 30.000 cán bộ thư viện...

Đặc biệt, Pháp lệnh Thư viện đã tạo ra sự chuyển biến quan trọng trong nhận thức về quản lý và phát triển thư viện. Từ chỗ chỉ là nơi giữ gìn di sản thư tịch của dân tộc, thu thập, tổ chức khai thác và sử dụng vốn tài liệu dùng chung, đến nay thư viện đã trở thành nơi sinh hoạt văn hóa, không gian học tập sáng tạo của cộng đồng, góp phần không nhỏ vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Đặc biệt, khoảng 15 năm trở lại đây, các thư viện đã từng bước hiện đại hóa, đẩy mạnh ứng dụng CNTT, từng bước xây dựng thư viện điện tử, thư viện số, nhằm cung cấp thông tin cho người sử dụng được dễ dàng, thuận tiện hơn.

leftcenterrightdel
Quốc hội thông qua Luật Thư viện ngày 21-11-2019. Ảnh: internet.

Tuy vậy, nhìn một cách khách quan, hoạt động thư viện ở Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế và chưa đáp ứng được nhu cầu đọc, sử dụng và khai thác thông tin của các tầng lớp nhân dân. Khó khăn lớn nhất hiện nay của các thư viện là thiếu nguồn lực để phát triển theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa; người làm công tác thư viện thụ động trong thực hiện nhiệm vụ, chưa thực sự được quan tâm, tạo điều kiện để phát huy hết sự chủ động và sáng tạo. Nâng cao năng lực hội nhập quốc tế và tham gia Cách mạng công nghiệp 4.0, cải thiện đời sống của đội ngũ nhân lực thư viện, tạo sức hút của thư viện đối với người sử dụng là những vấn đề cấp bách phải giải quyết ngay trong thời gian tới.

Chính vì những lý do đó, Chính phủ đã giao cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch soạn thảo Dự thảo Luật Thư viện, trình ra Quốc hội khóa XIV, nhằm góp phần tạo hành lang pháp lý cao nhất, tạo điều kiện phát triển sự nghiệp thư viện ở Việt Nam, nhằm bảo đảm quyền tiếp cận thông tin, hưởng thụ văn hóa và học tập suốt đời của mọi công dân, góp phần truyền bá tri thức nhân loại, giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc...

Chiều 21-11-2019, tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội hóa XIV đã thông qua Luật Thư viện (với tỷ lệ 91,51% số đại biểu Quốc hội tham dự tán thành). Theo đó, Luật Thư viện gồm 6 chương, 52 điều; quy định về thành lập, hoạt động thư viện; quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động thư viện; quản lý nhà nước về thư viện… và có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2020.

Hoàn thiện hành lang pháp lý để phát triển thư viện

So với Pháp lệnh Thư viện năm 2000, Luật Thư viện ra đời lần này đã có nhiều điểm mới, cần thiết cho sự phát triển thư viện Việt Nam.

Thứ nhất, bổ sung loại hình thư viện ngoài công lập. Pháp lệnh Thư viện năm 2000 quy định hệ thống thư viện gồm hai loại hình: Thư viện công cộng và Thư viện chuyên ngành, đa ngành. Luật Thư viện 2019 đã quy định, thư viện được tổ chức theo hai mô hình: Thư viện công lập (do Nhà nước đầu tư) và Thư viện ngoài công lập (do tổ chức hoặc cá nhân thành lập). Như vậy là bên cạnh các thư viện công lập do Nhà nước đầu tư, thì tại Điều 9 của Luật Thư viện, đã quy định loại hình thư viện ngoài công lập (do các tổ chức, cá nhân trong nước, nước ngoài thành lập). Đây cũng là điểm mới rất quan trọng trong chính sách xã hội hóa thư viện của Luật Thư viện, để thu hút mọi nguồn lực tham gia xây dựng, phát triển thư viện nước ta trong bối cảnh hiện nay.

Thứ hai, lấy ngày 21-4 là Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam. Lần đầu tiên, ngày 21-4 hằng năm được đưa vào Luật Thư viện trở thành Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam, nhằm hình thành thói quen đọc trong gia đình, trường học, cơ quan, tổ chức trong nước, thúc đẩy và phát triển văn hóa đọc ở nước ta.   

leftcenterrightdel
Bộ đội đang đọc sách, báo trong thư viện. Ảnh: Trần Huấn.

Thứ ba, mở rộng đối tượng được thành lập thư viện. Theo Pháp lệnh Thư viện năm 2000, chỉ có tổ chức của Việt Nam có quyền thành lập thư viện, thì Luật Thư viện đã mở rộng, xã hội hóa hoạt động thành lập thư viện. Theo đó, mọi tổ chức, cá nhân, cộng đồng dân cư (kể cả người nước ngoài) đều có quyền thành lập thư viện ngoài công lập khi đáp ứng đủ các điều kiện do Luật Thư viện quy định…

Thứ tư, xây dựng và cung cấp dịch vụ thư viện số. Thư viện số là thư viện hoặc bộ phận của thư viện có tài nguyên thông tin được xử lý, lưu giữ dưới dạng số, mà người sử dụng truy cập, khai thác thông qua thiết bị điện tử và không gian mạng. Việc phát triển tài nguyên thông tin số được dựa trên cơ sở thu thập tài liệu số hoặc số hóa tài liệu của thư viện. Người sử dụng được cung cấp quyền truy cập trực tiếp tới tài nguyên thông tin số và các dạng khác. Có thể nói phát triển thư viện số và hiện đại hóa thư viện hướng tới phục vụ Cách mạng công nghiệp 4.0 là một trong những điểm sáng của Luật Thư viện lần này. Đây cũng là tiêu chí để đánh giá tính cập nhật/hiện đại của Luật thư viện, nhằm điều chỉnh những vấn đề mà ngành thư viện Việt Nam đang hướng tới, nếu không muốn tụt hậu so với các nước trên thế giới.

Thứ năm, đẩy mạnh liên thông giữa các thư viện. Liên thông thư viện là một trong những điểm mới của Luật Thư viện. Theo đó, đây là hoạt động liên kết, hợp tác giữa các thư viện nhằm sử dụng hợp lý, có hiệu quả tài nguyên, tiện ích, kết quả xử lý và các sản phẩm, dịch vụ thư viện. Thực hiện liên thông là nguyên tắc hoạt động chung của cả thư viện công lập và thư viện ngoài công lập (khoản 4 Điều 24). Tài nguyên thông tin được xây dựng từ ngân sách Nhà nước phải được liên thông, chia sẻ giữa các thư viện (trong đó Thư viện Quân đội và một số thư viện trọng điểm ở nước ta sẽ được ưu tiên đầu tư).

Thứ sáu, định kỳ hằng năm đánh giá hoạt động thư viện. Đây là quy định hoàn toàn mới so với Pháp lệnh Thư viện 2000. Theo đó, việc đánh giá hoạt động thư viện được thực hiện đối với tất cả các loại thư viện, nhằm mục đích phục vụ công tác quản lý Nhà nước về thư viện và nâng cao hoạt động thư viện. Như vậy, định kỳ hằng năm, tất cả các thư viện đều phải đánh giá hoạt động theo Tiêu chuẩn quốc gia về Bộ chỉ số văn hóa hoạt động thư viện. 

Đặc biệt quan tâm thư viện trong lực lượng vũ trang

So với Pháp lệnh Thư viện, Luật Thư viện bổ sung thêm nhiều điểm liên quan đến hoạt động của thư viện trong lực lượng vũ trang.

Về phân loại thư viện Việt Nam, ở Luật Thư viện lần này, tại Điều 9, các loại thư viện, bên cạnh Thư viện Quốc gia Việt Nam, Thư viện công cộng, Thư viện chuyên ngành… đã ghi rõ: d) Thư viện lực lượng vũ trang nhân dân (như một trong các loại hình thư viện chủ yếu ở Việt Nam).

Về các nội dung chi tiết, Luật Thư viện đã dành hẳn 1 Điều (Điều 13) quy định rất cụ thể chức năng, nhiệm vụ thư viện của các đơn vị Quân đội nhân dân và Công an nhân dân. Qua đó có thể thấy rằng, thông qua Luật Thư viện, Đảng và Nhà nước đã rất quan tâm cho sự phát triển của hệ thống thư viện trong lực lượng vũ trang nhân dân, để duy trì và phát triển văn hóa đọc trong cán bộ, chiến sĩ và nhân dân trên địa bàn. Điều đó cũng cho thấy sự quan tâm của Đảng và Chính phủ cho sự phát triển hệ thống thư viện trong lực lượng vũ trang ở nước ta trong tương lai; khi mà hiện nay, hệ thống thư viện trong quân đội đang là một hệ thống lớn mạnh, với hàng ngàn đơn vị (có tới hàng triệu bản sách báo, tài liệu chuyên ngành quân sự… có giá trị).

Điều đặc biệt trong Luật Thư viện lần này, cũng đã nêu rõ: Bên cạnh việc hình thành thói quen đọc cho cán bộ, chiến sĩ, các thư viện trong quân đội và thư viện lực lượng vũ trang nhân dân cần chú trọng đẩy mạnh ứng dụng CNTT, tổ chức xây dựng các cơ sở dữ liệu điện tử, dữ liệu số, để giúp cho cán bộ/chiến sĩ truy cập và khai thác hiệu quả các tài nguyên thông tin trong các thư viện, phục vụ tốt cho đời sống văn hóa, tinh thần bộ đội ta; phục vụ hiệu quả cho công tác Đảng, công tác chính trị trong quân đội, hướng tới phục vụ cho Cách mạng công nghiệp 4.0 ở Việt Nam.

NGUYỄN HỮU GIỚI (Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam)