Cuộc đời tài hoa của bậc thầy đáng kính

Danh họa Nguyễn Tư Nghiêm sinh ra trong một gia đình có truyền thống Nho học tại Nam Đàn, Nghệ An. Ông là thành viên của thế hệ cuối cùng thuộc khóa XV (1941-1946) tại Trường Mỹ thuật Đông Dương. Sau khi tham gia kháng chiến, năm 1954, ông gia nhập Hội Văn nghệ Việt Nam và đồng thời giảng dạy tại Trường Trung cấp Mỹ thuật Việt Nam (nay là Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội). Trong quá trình vừa giảng dạy vừa sáng tác, ông đã xây dựng một kho tàng tác phẩm đồ sộ với phong cách nghệ thuật độc đáo, trở về cội nguồn dân tộc và khai thác những giá trị văn hóa gần gũi với di sản truyền thống.

Với lòng ái mộ tài năng danh họa Nguyễn Tư Nghiêm, họa sĩ Đặng Thị Khuê, nguyên Ủy viên Ban Thư ký Hội Nghệ sĩ tạo hình Việt Nam chia sẻ: “Họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm là người đồng hành cùng thế kỷ nghệ thuật, là người tham dự trực tiếp vào cả ba giai đoạn của nghệ thuật hiện đại Việt Nam, từ thời kỳ đặt nền móng cho sự hình thành nền nghệ thuật hiện đại-kết nối chủ nghĩa hiện đại và chủ nghĩa lãng mạn, thời kỳ chuyển đổi - kết nối giữa chủ nghĩa hiện đại và chủ nghĩa dân tộc, tới thời kỳ đổi mới và phát triển”.

Danh họa Nguyễn Tư Nghiêm. Ảnh chụp lại

Nói đến Nguyễn Tư Nghiêm là nói đến một cuộc đời sáng tạo miệt mài không ngừng nghỉ, là nói tới sự kiên định một mối hoài niệm về quá khứ nghệ thuật truyền thống, là nghệ sĩ mang tâm hồn dân tộc và thời đại một cách lắng đọng. Nghệ thuật của ông chia làm 2 giai đoạn: Hiện thực và siêu thoát. Một số tác phẩm tiêu biểu của danh họa có thể kể đến như: “Mười hai con giáp”, “Kiều”, “Điệu múa cổ”, “Con nghé”, “Giao thừa bên Hồ Gươm”, “Gióng”,...

Trong suốt cuộc đời làm nghề của mình, danh họa Nguyễn Tư Nghiêm đã nghiên cứu và làm việc trên nhiều chất liệu như sơn mài, sơn, bột màu và than chì. Trong đó, chất liệu thế mạnh nhất của Nguyễn Tư Nghiêm là sơn mài truyền thống, sau là bột màu, giấy dó. Nguyễn Tư Nghiêm đã tạo ra một phong cách nghệ thuật đặc biệt bằng cách nghiên cứu nghệ thuật dân tộc và hòa nhập quá khứ với hiện đại. Ông tìm về văn hóa mỹ thuật dân gian như cội nguồn, kế thừa người đi trước, nhưng không bị trói buộc trong một không gian, khuôn khổ nào ngoài sáng tạo của bản thân. Những tác phẩm hội họa của ông luôn đậm đặc về cấu trúc và độ rung cảm, được rất nhiều các họa sĩ trong và ngoài nước yêu thích và sưu tầm. 

“Sự hòa quyện của văn hóa dân gian với kỹ thuật tạo hình độc đáo là dấu ấn Nguyễn Tư Nghiêm để lại cho lịch sử mỹ thuật Việt Nam. Ông là người đã đưa hội họa Việt Nam trở về với cội nguồn, với một loạt tranh dân gian, hàng ngàn tác phẩm tranh sơn mài giá trị và nhiều tác phẩm về hiện thực cách mạng giá trị xuất sắc”, họa sĩ Đặng Thị Khuê cho biết.

Trong suốt cuộc đời nghệ thuật của mình, danh họa Nguyễn Tư Nghiêm luôn lặng lẽ, âm thầm cống hiến; song tài năng của người họa sĩ ấy vẫn luôn tỏa sáng như một viên ngọc đắt giá. Ông và những người trong bộ tứ huyền thoại của làng mỹ thuật Việt Nam là những tấm gương tiêu biểu về hoạt động nghệ thuật sáng tạo và đầy nghiêm túc. Với những đóng góp to lớn cho nền mỹ thuật Việt Nam, danh họa Nguyễn Tư Nghiêm đã nhận được nhiều giải thưởng cao quý, tiêu biểu trong đó là Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật vào năm 1996.

“Gióng” - kiệt tác trường tồn với thời gian

Năm 1990, tại Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc lần thứ 14, tác phẩm sơn mài “Gióng” của danh họa Nguyễn Tư Nghiêm đã giành giải nhất và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã sưu tầm tác phẩm ngay tại sự kiện đó.

Năm 2013, bảo tàng đã lựa chọn tác phẩm “Gióng” để tham dự chương trình “Lễ hội ý tưởng” tại Đại học Cambridge, Vương quốc Anh. Tại đây, bức tranh “Gióng” đã được giới thiệu tại Bảo tàng khảo cổ và nhân học của Đại học Cambridge, với mong muốn giới thiệu tới các cộng đồng người Việt Nam tại Anh, công chúng Anh, đặc biệt là các sinh viên, tri thức của Anh và bạn bè quốc tế về nền mỹ thuật đặc sắc của Việt Nam, đặc biệt là nghệ thuật tranh sơn mài, sự kết hợp giữa truyền thống với hiện tại, giữa nghệ thuật phương Đông với phương Tây.

 Tác phẩm “Gióng” của danh họa Nguyễn Tư Nghiêm được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Bức tranh đã được trưng bày tại bảo tàng như một cuộc đối thoại của một đại diện tiêu biểu cho nghệ thuật Việt Nam với nghệ thuật quốc tế, như một cánh cửa mở ra với thế giới, kết nối mỹ thuật Việt Nam tới bạn bè năm châu. Năm 2017, tác phẩm đã được công nhận là Bảo vật Quốc gia.

Nhắc đến những trao đổi với danh họa Nguyễn Tư Nghiêm về tác phẩm “Gióng”, họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam cho rằng: “Ông Gióng này khác rất nhiều ông Gióng khác mà ông (danh họa Nguyễn Tư Nghiêm) đã từng vẽ. Từ nghệ thuật, xuất hiện ngựa 8 chân. Ông có nói với tôi rằng, ông nhìn qua điêu khắc nền tảng, những vó ngựa tung múa, rất nhiều chân, rất nhiều nhịp. Đấy là cảm xúc đầu tiên của ông khi cảm nhận những giá trị di sản của triển lãm, đặc biệt là khoảnh khắc nhìn lại, ta thấy cái cách ông tạo nên một cấu trúc bức họa, một con ngựa không phải thuần tuý sao chép con ngựa thật, một con ngựa bay múa đưa ông Gióng về trời”. 

Hơi thở đương đại trong Thánh Gióng là hơi hướng mang tính lập thể, thấm nhuần tư tưởng phương Đông. Đây là điều mà tranh sơn mài của danh họa Nguyễn Tư Nghiêm khó mất vị thế trong giá trị cổ điển của sơn mài truyền thống. 

Có thể nói, danh họa Nguyễn Tư Nghiêm là bậc thầy xuất chúng của làng mỹ thuật Việt Nam thế kỷ XX. Với những tác phẩm của mình, danh họa đã đem lại nguồn cảm hứng bất tận cho “những thế hệ đi sau tiếp tục khai thác những giá trị truyền thống, tiếp tục làm mới cho vẻ đẹp mới của sơn mài truyền thống và cho nền mỹ thuật sơn mài Việt Nam”, họa sĩ Lương Xuân Đoàn nói. 

MAI ANH

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.