Khi nhà văn… mơ hồ về Luật Sở hữu trí tuệ

Chiều 4-7, phóng viên liên lạc với nhà văn Nguyễn Văn Thọ để hỏi phương án giải quyết bản quyền tiểu thuyết “Quyên”, nhà văn bảo đang đi cùng những người bạn sáng tác trên Lai Châu. Ông cho biết sẽ làm văn bản hủy hợp đồng ủy quyền đối với VLCC sau chuyến công tác này. Mặt khác, tác giả của “Quyên” sẽ gửi đơn kiến nghị lên Ban Kiểm tra và Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam để làm rõ việc làm của VLCC, qua đó nhằm bảo đảm quyền tác giả cho hội viên.

Nhà văn Nguyễn Văn Thọ tự nghiêm khắc nhìn nhận, ông và không ít nhà văn đã thiếu hiểu biết, không lường được các hệ lụy, để hôm nay xảy ra vấn đề liên quan đến tác quyền. Ông nói: “Do tin cậy ở VLCC là tổ chức của Hội Nhà văn Việt Nam, nên chúng tôi đã không để ý kỹ càng các quy định luật pháp. Hàng trăm nhà văn đã ký ào vào văn bản hợp đồng ủy quyền cho VLCC theo một mẫu mà VLCC in sẵn. Cá nhân tôi, khi đọc hợp đồng, tôi tự tin rằng, khi thực hiện triển khai quyền được ủy thác, VLCC còn có hợp đồng phụ cụ thể hơn để minh bạch hóa những điều mà họ làm. Ai ngờ chỉ sau cái hợp đồng hết sức chung chung ấy, VLCC đã vô hình trung gây thiệt thòi cho nhiều tác giả”.

Các ngày hội sách, triển lãm sách là nơi quảng bá, giới thiệu tác phẩm văn học hữu hiệu tới độc giả. 

Nhà văn Nguyễn Văn Thọ cũng cho biết, sau câu chuyện bản quyền tuần qua, nhiều nhà văn có "đứa con tinh thần" nằm trong số 189 tác phẩm ký ủy thác cho VLCC rất lo lắng. Trong số họ, bà Sông Thao, con của cố nhà văn Tô Hoài, cũng lo lắng về những tác phẩm của người cha đã khuất, liệu có rơi vào tình trạng như “Quyên”? Bởi 189 tác phẩm đã được VLCC bán lại cho Waka (một đơn vị kinh doanh tư nhân về sách và tạp chí điện tử) với giá trọn gói 50 triệu đồng, nhưng các tác giả có những tác phẩm trên không hề được thông báo.

Tác giả Nguyễn Hòa Bình (hiện đang sống và làm việc tại TP Hồ Chí Minh) được đông đảo độc giả biết đến với các tác phẩm “Cocktail, cafe, kem và mặt trời” (NXB Trẻ ấn hành), “Cát hay là Ngọc” (NXB Phụ nữ) cũng thừa nhận rằng, nhà văn thường… lơ mơ, nên không chịu tìm hiểu, không nắm rõ Luật Sở hữu trí tuệ, cũng như không có hướng quản lý và khai thác bản quyền tác phẩm cho đúng, hiệu quả. Một số nhà văn khác, ngay cả khi ký vào hợp đồng bán đứt tác phẩm lấy tiền trọn gói, đã vô tình không để ý các điều khoản và quyền lợi phụ đi kèm với bản quyền, như quyền truyền thông, quyền dịch thuật, quyền với tác phẩm phát sinh (chuyển sang làm phim hoặc đưa lên sân khấu kịch...), đến lúc xảy ra sự cố thì các tác giả mới vỡ lẽ, nảy sinh hiểu lầm…

Nâng cao tính chuyên nghiệp trong việc bảo vệ tác quyền 

Theo tác giả Nguyễn Hòa Bình, thời gian qua, nhiều nhà văn Việt Nam đã ký những hợp đồng quan trọng như ủy thác, ủy quyền, nhưng không đọc kỹ các điều khoản, mà ký đại cho xong; ký vì người khác rủ ký; ký vì không tin là tự mình có thể đứng ra quản lý, khai thác tác phẩm; ký vì cá nhân mình cũng không có kế hoạch gì cho những "đứa con tinh thần"… “Mỗi sản phẩm văn hóa nghệ thuật đều là một “món hàng” đặc biệt. Cần suy nghĩ nghiêm túc về việc ngoài sở hữu trí tuệ là vô giá, thì giá trị thương mại của nó là như thế nào, cách thức mang món hàng trí tuệ của mình đến với công chúng ra sao. Tôi nghĩ thái độ thờ ơ, sự thiếu hiểu biết, tâm lý dễ dãi, tất cả đều là thiếu chuyên nghiệp. Mong mọi nhà văn hãy cố gắng chuyên nghiệp hóa việc viết của mình, không thể đổ lỗi cho đầu óc lơ mơ mới làm sáng tạo được”, tác giả Nguyễn Hòa Bình cho hay.

Trao đổi với nhà văn Đỗ Hàn, Chánh văn phòng Hội Nhà văn Việt Nam, hiện là Phó trưởng ban Thường trực VLCC, ông thừa nhận những khiếm khuyết của VLCC trong vụ việc này. Theo hợp đồng ủy quyền quản lý, khai thác và bảo vệ của các nhà văn, VLCC có trách nhiệm thông báo cho tác giả ủy quyền việc thay đổi phương thức quản lý hoặc khai thác tác phẩm của họ, nhưng do số lượng người ủy quyền quá đông, gọi điện thông báo đến từng người là điều rất khó. Hiện nay, VLCC có 8 người thì 6 người làm công tác kiêm nhiệm, 2 người vừa tốt nghiệp ra trường chưa có kinh nghiệm và không được đào tạo về vấn đề pháp luật hay bản quyền. Do đó, tính chuyên nghiệp cũng có những hạn chế nhất định.

Nhằm mục đích giải đáp thắc mắc của một số độc giả, tác giả, người sử dụng tác phẩm cũng như việc để xảy ra sự việc trên, ngày 5-7, trên trang web của VLCC đã đăng tải rõ ràng những thông tin liên quan đến quyền tác giả.

Với thông tin VLCC bán 189 tác phẩm chỉ với giá 50 triệu đồng cho Waka, nhà văn Đỗ Hàn lý giải, VLCC không bán tác phẩm cho ai và tác phẩm của tác giả cũng không mất đi. VLCC chỉ đại diện cho tác giả làm việc với các đơn vị sử dụng tác phẩm, đàm phán, ký hợp đồng cấp phép sử dụng tác phẩm và thu tiền sử dụng tác phẩm không độc quyền. Khi tác phẩm không bị mất đi, tác giả vẫn có quyền tự mình cho phép một đơn vị khác sử dụng tác phẩm của mình trong trường hợp đặc biệt, nhưng phải thông báo với VLCC để tránh chồng chéo. Cũng như VLCC cũng có thể cấp phép cho các đơn vị khác cùng sử dụng tác phẩm đó ở cùng hoặc khác lĩnh vực. Điều đó có nghĩa là các đơn vị khác cũng có quyền xin phép và trả tiền để sử dụng các tác phẩm này. Với hợp đồng này, ngoài việc Waka phải trả tiền để được quyền đưa tác phẩm lên mạng khai thác, thì trước đó còn phải số hóa tác phẩm. Tiếp theo đó,Waka sẽ trả phí lượt đối soát theo tỷ lệ 50/50 cho từng lượt tác phẩm bán được. Việc đối soát này, theo hợp đồng, VLCC sẽ cùngWaka thực hiện vào cuối năm nay khi hết hạn hợp đồng.

Nhà văn Đỗ Hàn cho biết, trong môi trường sách điện tử bước đầu đi vào khai thác, VLCC đang cố gắng cao nhất để vừa quảng bá các tác phẩm của thành viên tới đông đảo bạn đọc, vừa bảo vệ quyền của thành viên trong việc quản lý và khai thác. Mong mọi thành viên của VLCC bình tĩnh nhìn nhận sự việc và cùng thực hiện tốt việc bảo vệ các quyền của mình đối với tác phẩm văn học đã ủy thác quyền cho VLCC.

Trao đổi với phóng viên, nhà văn Khuất Quang Thụy, Trưởng ban Kiểm tra Hội Nhà văn Việt Nam cho biết, ông chưa chính thức nhận được văn bản hay kiến nghị của nhà văn, hoặc Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam về sự việc này. Theo ý kiến của nhà văn Khuất Quang Thụy, vấn đề vi phạm bản quyền ở nước ta hiện nay rất phổ biến, tuy nhiên, do các tác giả còn chưa tìm hiểu kỹ về tác quyền, nên hầu hết vụ việc giải quyết thông qua hòa giải giữa đôi bên; thậm chí có những vụ việc không giải quyết được bên nào đúng, bên nào sai. Do đó, phương cách tốt nhất là khi các tác giả muốn giao phó những "đứa con tinh thần” cho đơn vị nào quản lý, khai thác thì cũng nên nghiên cứu và xem xét từng quy định, đúng trình tự pháp luật.

Bài và ảnh: VƯƠNG HÀ