Phía khác đầy lạc quan cho rằng, văn hóa đọc ở nước ta không đáng bi quan như ai đó phàn nàn vì số đầu sách xuất bản hằng năm vẫn cao và cứ xem lượng người đổ đến các hội sách, đường sách thì rõ.
Mỗi người đều có thể nhận xét, đánh giá về văn hóa đọc hiện nay dựa trên những quan sát thực tiễn. Tuy nhiên, nhận định không phải chỉ để khen hay chê mà để tự mình trước hết có cách ứng xử đúng với sách như là một biểu hiện văn hóa cần thiết của con người.
Thử nhìn xem trên mỗi chuyến xe khách, mỗi toa tàu hỏa, mỗi khoang máy bay, trong nhà ga, ở bến xe... có mấy người sử dụng thời gian nhàn rỗi ấy vào việc đọc sách? Hình như ít, rất ít người cầm cuốn sách trên tay mà nhiều, rất nhiều người "dán mắt" vào màn hình điện thoại di động để lướt mạng, đọc tin nóng, tin giật gân và tán chuyện với bè bạn muôn phương. Tủ sách nhiều khi là thứ đồ "xa xỉ" nhất trong nhiều ngôi nhà, căn hộ. Nhà nghèo không có tiền mua sách đã đành, người có tiền cũng không dựng nổi một giá sách trong không gian sang trọng, lộng lẫy bày biện nhiều đồ vật quý giá của mình. Có vẻ như sách chưa phải là thứ cần thiết với con người; đọc hay không đọc chẳng ảnh hưởng gì tới chiếc két sắt hay bàn trang điểm của nhà mình. Với ai ít tiền thì đương nhiên mua sách là điều nên cân nhắc, đắn đo khi người ta đang loay hoay tìm cách giải quyết đống hóa đơn tiền điện, tiền nước, tiền dịch vụ... xếp lớp trước mặt.
Tuy nhiên, nói đi cũng phải nói lại, có những người "nghiện" sách đến độ tưởng rằng họ không sống được nếu thiếu sách. Sách là một phần cuộc sống của họ, nên người ta phải giảm bớt những chi tiêu khác để dành tiền mua những ấn phẩm mình thích. Và đọc. Mê say đọc. Đọc mọi lúc, mọi nơi khi có thể nếu nó thực sự hấp dẫn. Thời gian rảnh rỗi, trên tay họ thường có một cuốn sách nào đó. Cái quý giá nhất trong gia đình người yêu sách có lẽ là sách. Sách xếp trân trọng trên giá, các bậc vĩ nhân thuộc các châu lục từ xưa đến nay ở bên nhau, bình đẳng và đáng kính trong mắt người yêu sách. Sách chứa đựng văn hóa nhân loại, đông tây kim cổ nằm ngay ngắn hay đôi chút lộn xộn trên tủ. Sách ở trên bàn, trên gối, quyển đã đọc xong, cuốn đang đọc dở. Sách thực sự là người bạn tâm giao của người yêu sách chứ không phải, không bao giờ là thứ vật dùng để trang trí cho nơi ở của họ như thỉnh thoảng vẫn thấy ở một vài nhà đại gia muốn tỏ vẻ trí thức.
Với đội ngũ sinh viên, học sinh các cấp thì sao? Buồn! Hình như thế hệ trẻ chỉ cần đọc những gì liên quan đến việc học và thi của các bạn ấy thôi; hoặc mải mê "dán mắt" vào các cuốn sách tình ái hay những chủ đề "cướp, giết, hiếp". Những tác phẩm giàu tính nhân văn, tư tưởng tiến bộ và nghệ thuật cao không phải là điều phần đông các bạn cần. Vì thế, nhiều bạn trẻ không thu nhận được từ sách những điều tốt đẹp, các bài học cuộc sống và giá trị con người. Đó vừa là thiếu hụt, vừa là thiệt thòi lẽ ra không đáng có đối với thanh, thiếu niên hiện nay.
Điểm đôi ba chuyện vui, buồn như vậy để thấy rằng văn hóa đọc ở nước ta thực sự đang có vấn đề. Việt Nam có lẽ còn lâu mới trở thành một xã hội đọc sách. Hình ảnh nhà nhà đọc sách, người người đọc sách còn là giấc mơ của những người làm văn hóa ở Việt Nam. Xã hội đọc sách có lẽ đang ở phía trước, rất xa hiện tại. Xây dựng một xã hội đọc sách là xây dựng cho mỗi công dân Việt Nam có thói quen đọc sách, sở thích đọc sách và kỹ năng đọc sách. Thói quen, sở thích và kỹ năng ấy thấm sâu trong mỗi người, trở thành nhu cầu của họ. Muốn nhiều người ham đọc sách, cần phải có sách hay. Các nhà xuất bản nên chọn lựa cẩn thận trong việc in ấn, giới thiệu tác phẩm, loại bỏ dần và chấm dứt việc in ra những ấn phẩm dở. Nên có những tủ sách công cộng cho nhiều người đọc, không chỉ ở cấp Trung ương, tỉnh-thành phố, huyện-thị, xã-phường mà nên có ở từng xóm bản, khu phố. Những người nghèo ham đọc sẽ biết ơn các thư viện này. Vừa qua, tôi thấy có những cá nhân tự lập ra thư viện cho người đọc mượn sách miễn phí. Đó là một việc tốt cần được khuyến khích, biểu dương và nên nhân rộng.
Tôi nghĩ, đọc sách là biểu hiện của một xã hội văn minh. Sách bây giờ cũng thật đa dạng trong thời đại công nghệ cao. Sách giấy. Sách điện tử. Sách tiếng... Dẫu là sách tồn tại dưới hình thức nào cũng rất cần sự quan tâm hết lòng của người đọc. Đọc sách để hiểu thêm cuộc sống. Đọc sách để hiểu thêm con người. Đọc sách để hướng tới cái đẹp. Đọc sách không mất gì cả mà chỉ làm cho mỗi người được bồi đắp thêm những điều tích cực về kiến thức, trí tuệ và tâm hồn phong phú hơn. Đọc sách là biết yêu quý, trân trọng thời gian mình đang sống. Dòng thời gian cứ trôi, mải miết trôi không bao giờ trở lại. Đừng để những phút giờ rảnh rỗi trở nên vô vị.
Bao giờ Việt Nam trở thành một xã hội đọc sách? Ai cũng phải, cũng nên trả lời câu hỏi ấy. Và, đừng chần chừ nữa, chúng ta hãy cầm những cuốn sách hay trên tay để đọc!
NGUYỄN HỮU QUÝ