28 vở diễn của các đơn vị nghệ thuật Việt Nam và quốc tế (Ba Lan, Trung Quốc, Hàn Quốc, Israel, Nhật Bản, Mông Cổ và Uzbekistan) thuộc nhiều loại hình sân khấu như: Kịch nói, cải lương, tuồng, chèo, múa rối, xiếc... đều hướng đến mục tiêu chung làm mới ngôn ngữ sân khấu, đáp ứng nhu cầu thưởng thức nghệ thuật của khán giả mà vẫn giữ bản sắc truyền thống của quốc gia, dân tộc.

 “Thử nghiệm” từ mô hình tổ chức đến tác phẩm

Khác với các mùa trước, Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI năm 2025 đánh dấu bước đột phá khi diễn ra ở 4 địa phương. Mô hình tổ chức này giúp liên hoan tiếp cận thêm nhiều khán giả, tạo cơ hội để công chúng thưởng thức nghệ thuật sân khấu chuyên nghiệp trong và ngoài nước. Đồng thời, cách làm mới này giúp nhiều đoàn diễn trong nước tiết kiệm được chi phí di chuyển, ăn ở, vận chuyển đạo cụ... khi các địa phương đang có nhiều thay đổi về sáp nhập đơn vị nghệ thuật và thay đổi ít nhiều hình thức hoạt động; trong đó, nhiều đơn vị nghệ thuật xã hội hóa vốn đã luôn đối mặt với bài toán tài chính...

Nhiều nghệ sĩ đến từ các đơn vị nghệ thuật quốc tế cho biết, liên hoan diễn ra ở các địa phương là cơ hội để họ tham quan, khám phá thiên nhiên, đất nước, văn hóa, con người Việt Nam. Sau Chương trình “Biểu diễn lễ hội đường phố” của các đoàn nghệ thuật trong khuôn khổ liên hoan tại Ninh Bình và sau mỗi vở diễn, điều để lại ấn tượng với các nghệ sĩ nước ngoài là năng lượng và sự đón nhận tích cực của khán giả Việt Nam.

Cảnh trong vở “Tấm Cám” của Nhà hát Múa rối Thăng Long tại Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI năm 2025.

Là địa phương đăng cai tổ chức liên hoan, tỉnh Ninh Bình coi đây là cơ hội để thể hiện tầm nhìn phát triển văn hóa gắn với sáng tạo, đổi mới, kết nối quốc tế. Đồng chí Hà Lan Anh, Phó chủ tịch UBND tỉnh Ninh Bình khẳng định: “Sân khấu thử nghiệm là nhịp cầu đưa Ninh Bình đến gần hơn với bạn bè quốc tế, đưa bạn bè quốc tế đến gần hơn với Việt Nam. Khi những ánh đèn sân khấu bật sáng, khi những câu chuyện được kể bằng khát vọng sáng tạo, khi các nghệ sĩ hòa chung nhịp đập của trái tim nghệ thuật, Ninh Bình trở thành điểm hẹn của cảm xúc, trí tuệ và tình hữu nghị, đoàn kết”.

Theo Phó giáo sư, Tiến sĩ nghệ thuật học Nguyễn Thị Minh Thái, qua gần hai thập niên tổ chức, liên hoan năm nay quy tụ nhiều tác phẩm chất lượng cao, mang đến không khí làm nghề đầy nghiêm túc và sôi động. Các tác phẩm thể hiện rõ sự tìm tòi, đổi mới, thử nghiệm của các nghệ sĩ, từ quá trình biên kịch, đạo diễn, diễn xuất đến ứng dụng công nghệ trong mỹ thuật, âm nhạc. Một số vở diễn của các đoàn quốc tế như Mông Cổ, Ba Lan tạo hiệu ứng tốt với khán giả khi sử dụng tối đa ngôn ngữ hình thể, thông điệp rõ ràng, chuyển cảnh khéo léo. “Điểm chung của các vở diễn là sự kết hợp giữa yếu tố văn hóa truyền thống và phương pháp biểu diễn hiện đại. Đó là điểm gặp gỡ tự nhiên giữa ngôn ngữ sân khấu quốc tế và Việt Nam. Nhờ vậy, sự trao đổi về chuyên môn giữa các nghệ sĩ trở nên sâu sắc và hiệu quả hơn”, Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Minh Thái nhấn mạnh.

Điểm sáng giữa nghệ thuật sân khấu quốc tế

Trong hai tuần diễn ra liên hoan, 19 vở diễn của các đoàn nghệ thuật Việt Nam tạo nhiều ấn tượng với công chúng, đồng nghiệp trong nước và quốc tế. Các vở diễn Việt Nam có nội dung và hình thức phong phú, đề cao giá trị chân, thiện, mỹ.

Một trong những tác phẩm gây chú ý tại liên hoan là vở chèo “Câu chuyện tình yêu” của Nhà hát Chèo Quân đội. Vở diễn tôn vinh những phẩm chất người phụ nữ Việt Nam đặt trong bối cảnh thời phong kiến và hiện đại. Ở tuyến diễn thứ nhất, thông điệp toát lên qua nhân vật Thị Màu từ vở chèo cổ “Quan Âm Thị Kính”. Cô vượt qua rào cản Nho giáo và điều tiếng của người làng để đón nhận tình yêu với anh Nô (người hầu trong gia đình), đấu tranh vì hạnh phúc cá nhân. Ở tuyến diễn thứ hai, tác phẩm kể về những người mẹ Việt Nam thời chiến tranh, sẵn sàng hy sinh hạnh phúc cá nhân để chồng con ra trận, bảo vệ Tổ quốc. Hai tuyến chèo tạo nên sự đối lập đầy kịch tính và xúc động. Theo Đại tá, Nghệ sĩ Ưu tú Hà Quang Hảo, Phó giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội: “Bên cạnh các thử nghiệm về ngôn ngữ văn học, lời thoại, đạo diễn, vở “Câu chuyện tình yêu” có điểm nhấn sáng tạo là âm nhạc. Các làn điệu chèo vẫn giữ mạch âm nhạc chủ đạo trong tác phẩm nhưng đội ngũ sáng tạo bổ sung lớp nhạc nền bằng các nhạc cụ hiện đại (trống điện tử, bộ gõ điện tử, guitar điện...), cách hòa âm phối khí đa thanh phức điệu của phương Tây. Từ đó, cảm xúc được khơi gợi mạnh mẽ, vở diễn trở nên tươi mới hơn”.

Xuất hiện như một “vị khách đặc biệt” trong khuôn khổ liên hoan là vở “Tấm Cám” của Nhà hát Múa rối Thăng Long. Cốt truyện tác phẩm đã thuộc ký ức của nhiều thế hệ khán giả, nay lại hồi sinh trong hình hài mới và bước ra đấu trường quốc tế. Vở diễn sử dụng nhất quán chất liệu tre làm trục thẩm mỹ chủ đạo. Tre hiện diện trong tạo hình con rối, trong phên nứa bối cảnh, trong khung cửi, quang gánh... khiến sân khấu mang tinh thần làng quê Bắc Bộ vừa mộc mạc vừa duyên dáng. Bên cạnh đó, điểm mới của vở diễn còn nằm ở việc sử dụng kịch bản chèo làm lời tự sự. Các nghệ sĩ vừa điều khiển rối, vừa thoại, vừa hát, đòi hỏi kỹ năng tổng hợp cao. Nhờ vậy, vở diễn không chỉ kể lại truyện cổ mà còn trở thành cuộc gặp gỡ đẹp đẽ giữa múa rối cạn và sân khấu chèo, đưa khán giả vào một thế giới vừa quen vừa lạ, vừa dân gian vừa hiện đại.

Nhiều đoàn quốc tế đánh giá cao sức sáng tạo của nghệ sĩ Việt Nam, đặc biệt trong việc nắm bắt nhanh nghệ thuật biểu diễn tổng hợp. Nghệ sĩ Lưu Thành Cương, Giám đốc kỹ thuật Đoàn kịch Ngư cổ Trạm Hóa, tỉnh Sơn Đông (Trung Quốc) chia sẻ: “Khi xem các vở diễn của Việt Nam, chúng tôi học hỏi thêm về tư duy, ngôn ngữ sân khấu dày dạn, sắc bén. Mỗi tác phẩm đều bộc lộ quá trình khám phá của các nghệ sĩ, đó là điều mà chúng tôi rất trân trọng”. 

Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI năm 2025 đã để lại nhiều dấu ấn tích cực: Thắp lên ngọn lửa sáng tạo cho nghệ sĩ, giữ lửa truyền thống bằng bản sắc văn hóa, góp phần đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong bối cảnh hiện nay, sân khấu Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức về nhân lực, kinh phí, khán giả... Để giữ sức sống của sân khấu trong đời sống đương đại, NSND Trịnh Thúy Mùi, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam, Trưởng ban chỉ đạo liên hoan cho rằng: "Nghệ sĩ Việt Nam cần vượt lên chính mình, học hỏi tinh hoa sân khấu thế giới. Về nội dung, các vở diễn cần đề cập trực tiếp đến những vấn đề của tương lai, để người xem đối diện với những thách thức của nhân loại, nhằm tăng tính dự báo và trách nhiệm xã hội của nghệ thuật sân khấu. Về hình thức, chúng ta cần tăng cường ngôn ngữ hành động-thị giác, ít lời thoại, tối giản sân khấu. Liên hoan lần này là dịp để các quốc gia giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm vì mục tiêu phát triển sân khấu hiện đại, bền vững".