Vinh danh Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác

Niềm tự hào của y học 

Danh y Lê Hữu Trác lúc mới sinh có tên là Lê Hữu Huân. Theo công bố mới nhất qua nghiên cứu dựa trên các tư liệu do Lê Hữu Trác viết, khẳng định ông sinh ngày 12-11 năm Giáp Thìn (1724) không phải năm 1720 như tư liệu lâu nay và mất ngày 15-1 năm Tân Hợi (1791), thọ 67 tuổi, ở thôn Văn Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (nay thuộc xã Liêu Xá, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên). Vào năm Bính Dần (1746), ông về quê chăm mẹ là người thôn Bàu Thượng, xã Tĩnh Diệm, huyện Hương Sơn, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An (nay là xã Quang Diệm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh) và chuyên tâm nghiên cứu nghề thuốc. Ông tự đặt cho mình hiệu là Hải Thượng Lãn Ông.

Tượng đài Đại danh y tại Quần thể khu di tích Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác ở huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh thu hút du khách tề tựu. Ảnh: SONG HÀ.

Bắt tay vào nghề, ông đã tâm niệm về y đức thật giản dị: “Đã hiến thân cho nghề thuốc thì phải biết quên mình để dồn hết tâm lực vào trước thuật, trước là cứu người, sau là đúc kết để dựng nên ngọn cờ đỏ thắm giữa y trường”. Rộng hơn, ông phân tích mối quan hệ thầy thuốc-bệnh nhân: “Thầy thuốc là người có nhiệm vụ bảo vệ sinh mệnh người ta. Lẽ sống chết, điều phúc họa đều ở trong tay mình xoay chuyển, lẽ nào người có trí tuệ không đầy đủ, hành động không chu đáo, tâm hồn không thoáng đạt, trí quả cảm không thận trọng mà dám theo đòi bắt chước học nghề y”. Từ thực tế, ông kịch liệt phê phán những người lợi dụng ngành y để mưu lợi “hoặc bắt bí người ta trong đêm mưa gió khó khăn, bệnh dễ thì kêu là bệnh khó, bệnh khó thì dọa là bệnh chết, dối mình, dối người để mưu cầu cho mình. Đối với kẻ giàu sang thì sốt sắng để mong được lợi, đối với người nghèo khó thì lạnh nhạt, thờ ơ”.

Theo ông Trần Đình Tuấn, nhà nghiên cứu văn hóa, thành viên tham gia chuẩn bị hồ sơ vinh danh Lê Hữu Trác, cho rằng: “Lê Hữu Trác là người đầu tiên tiếp thu truyền thống “Nam dược trị Nam nhân” của Đại danh y Tuệ Tĩnh. Từ đó, ông đã xây dựng nên những chân lý riêng, phát huy sáng tạo bài thuốc y học cổ truyền của Nam dược, cho quốc tế thấy tầm ảnh hưởng của nền y học độc lập có chân lý riêng. Sự nghiệp của ông được kết tinh bởi tri thức uyên thâm, tư tưởng tiến bộ, đạo đức trong sáng, có tính thực tiễn thể hiện qua những trước tác đồ sộ mà giá trị của nó vẫn còn mãi đến ngày nay.

Tri ân công đức của Đại danh y, hiện nay tại nhiều địa phương nước ta có các di tích tưởng nhớ ông, nổi bật là Quần thể khu di tích Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác ở huyện Hương Sơn, trải dài trên một cung đường gần 8km, bao gồm: Nhà thờ Lê Hữu Trác (xã Sơn Quang); chùa Tượng Sơn (xã Sơn Giang); mộ, tượng đài và Khu du lịch sinh thái Hải Thượng (xã Sơn Trung). Năm 1990, Quần thể di tích lịch sử văn hóa Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác được xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác diễn ra vào ngày 15 tháng Giêng âm lịch hằng năm, tại huyện Hương Sơn thu hút rất đông những người công tác trong ngành y, cùng người dân khắp nơi tề tựu. Năm 2003, Bộ Y tế đã phê chuẩn Dự án tu bổ, tôn tạo quần thể di tích gắn liền với cuộc đời và sự nghiệp của ông, đến nay, các hạng mục công trình đã hoàn thành, được xây dựng rất khang trang và đưa vào sử dụng để đón các đoàn khách đến tham quan. Tên ông được đặt cho nhiều đường phố trên khắp Việt Nam; năm 2011, Thủ tướng Chính phủ đã cho phép Học viện Quân y có thêm tên mới là Trường Đại học Y-Dược Lê Hữu Trác để sử dụng trong giao dịch dân sự và hợp tác quốc tế về đào tạo, nghiên cứu và điều trị. Bệnh viện Bỏng quốc gia Lê Hữu Trác cũng thuộc Học viện Quân y.

Phát huy giá trị cho muôn đời sau

Cuộc đời của Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là hình ảnh cao đẹp của người thầy thuốc với kiến thức uyên thâm, tinh thần trách nhiệm cao cả trong nghề nghiệp. Tại Hội thảo “Lê Hữu Trác-thân thế, sự nghiệp và tầm ảnh hưởng” được tổ chức mới đây tại Hà Nội, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên đã khẳng định: “Trong suốt cuộc đời làm thuốc của mình, Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác đã đúc kết tinh hoa của y học nhân loại và y dược cổ truyền Việt Nam”. Ông đã để lại cho đời sau một bộ sách đồ sộ quý giá là “Hải Thượng Y tông tâm lĩnh” gồm 28 tập, 66 quyển đề cập từ nội khoa, ngoại khoa, phụ khoa, nhi khoa, thương khoa, truyền nhiễm, cấp cứu đến y đức, vệ sinh phòng bệnh, phương pháp nuôi dưỡng... Bộ sách được đánh giá là tinh hoa của y học nhân loại và y dược cổ truyền Việt Nam. Di sản của ông để lại vẫn còn nguyên giá trị và được các thế hệ ngành y Việt Nam kế thừa, sử dụng, góp phần vào công cuộc chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Không chỉ là danh y có cống hiến to lớn cho nền y học dân tộc, ông còn là một nhà văn, nhà thơ, nhà tư tưởng lớn của thời đại. Năm 1782, ông viết tập “Thượng kinh ký sự” bằng chữ Hán tả quang cảnh ở kinh đô, cuộc sống xa hoa trong phủ Chúa Trịnh và quyền uy, thế lực của nhà chúa-những điều Lê Hữu Trác mắt thấy tai nghe trong chuyến đi từ Hương Sơn ra Thăng Long...

Việc xây dựng và hoàn thiện hồ sơ trình UNESCO công nhận Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là Danh nhân văn hóa thế giới dự kiến vào năm 2024, nhân kỷ niệm 300 năm Ngày sinh Đại danh y của dân tộc mang ý nghĩa thiết thực và có tầm ảnh hưởng đối với nền y học cổ truyền nói riêng và nền y học nước nhà nói chung. Đây cũng là nguồn động viên sâu sắc đối với toàn thể các cán bộ y tế đã và đang không ngừng mang sức lực, trí tuệ phục vụ cho công cuộc chăm sóc sức khỏe của nhân dân, công cuộc xây dựng đất nước.

HÀ AN