QĐND - Sinh sống, lập nghiệp bằng nghề trồng lúa nước trên dải đất hình chữ S có biên giới rộng, dài, có nơi là núi, là sông, có biển rộng mênh mông, khí hậu gió mùa khắc nghiệt, lại có nhiều kẻ thù nên người Việt rất sùng bái những anh hùng đánh giặc giữ yên bờ cõi, thống nhất non sông. Trong tín ngưỡng thờ thần “tứ bất tử” thì đã có hai vị là anh hùng: Phù Đổng Thiên Vương và Tản Viên Sơn Thánh. Đấy là cách dân ta ghi công họ: Thánh Gióng đuổi giặc hai chân là kẻ thù xâm lược, Sơn Tinh đuổi giặc bốn chân là thú dữ và không chân là thiên tai. Sự tôn thờ ngưỡng vọng còn nâng đến mức tuyệt đối là cho thần tượng của mình bay lên trời sống cùng các vị Tiên, rồi phong thánh bất tử. Đó là những “tượng đài” trong ký ức người dân Việt, những tượng đài được điêu khắc bằng ngôn ngữ trầm hùng của truyền thuyết lịch sử, lóng lánh sắc màu huyền thoại và vang vọng âm hưởng anh hùng ca.

Kế thừa và vượt qua tư duy cổ xưa, người hôm nay xây dựng các tượng đài để gửi vào đấy sự kính trọng, bài học giáo dục tư tưởng… về một hình tượng lịch sử. Tự thân khái niệm tượng đài đã yêu cầu phải có các tính chất: Tư tưởng, giáo dục, bền vững, hài hòa… Chuyên ngành điêu khắc, mỹ thuật phân biệt rạch ròi các khái niệm: Tượng-tượng đài-tượng vườn. Tượng đài có đặc thù riêng, ngoài các phẩm tính trên còn là bộ phận cấu thành của không gian kiến trúc với môi trường xung quanh, được đặt ở nơi vừa làm tôn thêm vẻ hoành tráng nhưng phải được nhiều người nhìn ngắm, chiêm ngưỡng, lại vừa là không gian giải trí (công viên). Ở nhiều nước còn kết hợp sự sáng tạo cả quần thể tượng-tượng đài-tượng vườn để phát huy đến mức tối đa tính đa chức năng: Nhận thức, giáo dục, giải trí, thẩm mỹ… Ví dụ, dưới chân tượng đài người anh hùng là quần thể tượng vườn với mô hình chân dung những kẻ đáng lên án… Ở một địa danh thuộc Hàng Châu-Trung Quốc, phía ngoài, hơi thấp so với miếu thờ (không phải tượng đài) anh hùng Nhạc Phi là tượng Tần Cối quỳ. Trong lịch sử, Tần Cối là kẻ bán nước sát hại Nhạc Phi, nên sau nghi lễ tôn kính người anh hùng, người ta thường dùng roi (để sẵn) đánh vào tượng kẻ gian tà thể hiện sự khinh ghét, coi rẻ… Đó là sự tác động vào nhận thức bằng phép đối sánh, đối xứng rất nghệ thuật mà hiệu quả.

Như vậy tượng đài là công trình nghệ thuật có giá trị, là sự trao truyền văn hóa, là nơi kết nối những tấm lòng đến với tấm lòng, là bài học lịch sử, bài học giáo dục.

Ngày 24-3-2015 tới, kỷ niệm 40 năm Giải phóng tỉnh Quảng Nam, sau gần 7 năm thi công, tượng đài Bà mẹ Việt Nam anh hùng sẽ được khánh thành. Đây là một trong những tượng đài lớn nhất Đông Nam Á được xây dựng trên diện tích 15ha, thuộc khu vực núi Cấm, xã Tam Phú (Tam Kỳ). Quần thể tượng đài này hội tụ được nhiều ý nghĩa thẩm mỹ tích cực, từ nguyên mẫu đến không gian kiến trúc và địa danh lịch sử. Nguyên mẫu tượng đài là Bà mẹ Việt Nam anh hùng Nguyễn Thị Thứ (Điện Thắng, Điện Bàn, Quảng Nam) có 9 người con trai, một con rể và hai cháu ngoại hy sinh trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Một công trình giàu giá trị biểu cảm: Quảng trường phía trước có 30 ngọn đèn đá tượng trưng 30 năm mẹ đợi chờ ngày chiến thắng. Những ngọn đèn ấy “không bao giờ biết tắt”, “như những tâm hồn” người mẹ từng thao thức đêm thâu. Tám trụ đá sừng sững vững chãi biểu trưng bà mẹ các miền: Bắc Bộ, Trung Bộ, Tây Nguyên… Điểm nhấn quần thể là tượng mẹ dang tay đón các con như muốn ôm vào lòng mình bao yêu thương hy vọng. Chất liệu bền vững của công trình được xây dựng bằng đá hoa cương (20.000 tấn) như để khẳng định sự trường tồn của Bà mẹ Việt Nam anh hùng …

Hãy một lần đến để chiêm ngưỡng mẹ, rồi lắng lòng suy ngẫm về ngày hôm qua, ngày hôm nay…

Việc đặt viên đá đầu tiên trong ngày 13-3, rồi xây dựng quần thể tượng đài Khu tưởng niệm chiến sĩ Gạc Ma có quy mô 25.000 m2 tại bán đảo Cam Ranh (Khánh Hòa) đã tạo nên hiệu ứng tích cực trong xã hội. Công trình lịch sử, văn hóa này mãi lưu danh những anh hùng liệt sĩ đã hy sinh để bảo vệ chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc, đồng thời nhắc nhở bài học cảnh giác, bài học quyết tâm giữ gìn từng mét vuông biển, đảo.

Hãy cùng nhau hưởng ứng bày tỏ tấm lòng tri ân lịch sử!

Từ đời thực, hình tượng người anh hùng được tạc vào đá với tất cả tấm lòng ngưỡng vọng, thành kính rồi một lần nữa lại được khắc tạc vào tâm khảm người đời nay, đời sau để cùng nhắc nhở nhau biết ơn người đi trước mà sống tốt hơn, có ích hơn…

THANH NGUYÊN