Hồ sơ duy nhất của Việt Nam trong năm 2016

Nghi lễ thờ Mẫu chứa đựng tập hợp nhiều giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Ngoài những nghi thức thờ cúng, trong đó còn sản sinh và tích hợp nhiều giá trị văn hóa-nghệ thuật. Những giá trị này mang đậm tính nhân văn tốt đẹp về phong tục tập quán của tổ tiên ta.

Theo quy trình, hồ sơ được tiến hành xét duyệt trong 18 tháng. Đến tháng 6 năm nay, các chuyên gia UNESCO sẽ xem xét hồ sơ này. Tháng 12, các chuyên gia sẽ đệ trình kiến nghị của họ (có thể là ủng hộ hoặc không ủng hộ) lên các thành viên của Ủy ban Di sản thế giới tại Ê-ti-ô-pi-a. Theo nguyên tắc, mỗi nước trình một hồ sơ. Trong 193 nước thành viên của UNESCO, thông thường có khoảng 50 hồ sơ nộp lên và được duyệt khoảng 30 hồ sơ.

Đạo mẫu, chầu văn, hầu đồng có sức hấp dẫn, lan tỏa mãnh liệt. Hồ sơ được cả những người thực hành và không thực hành nghi lễ này quan tâm. Theo đánh giá của các chuyên gia, đạo mẫu tương đối trọn vẹn. Trong đó có nhạc hay, sang trọng, nhảy đẹp, tạo sự đê mê... và ý nghĩa linh thiêng cũng rất lớn. Đạo mẫu tôn vinh người mẹ, tôn vinh người phụ nữ trong cộng đồng, trong xã hội; tôn vinh các vị anh hùng dân tộc, tôn vinh cả những anh hùng các dân tộc thiểu số. Có thể thấy, đó là sự tổng hòa của sự bao dung, vị tha và nhân bản, khuyến khích tinh thần hòa hợp giữa con người với thiên nhiên, đó là những giá trị đang được thế giới hiện đại hướng đến.

Đại sứ Phạm Sanh Châu, Tổng thư ký Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam, cho rằng: "Sự công nhận của UNESCO sẽ khẳng định tính đúng đắn của hồ sơ này vì UNESCO là trọng tài về văn hóa. Họ sẽ xét xem có xứng đáng hay không, có vi phạm các tiêu chuẩn quốc tế hay không. Chúng tôi tin tưởng nhưng cũng rất hồi hộp như thí sinh đã nộp bài thi và chờ kết quả. Tuy nhiên, khó khăn nhất là phải tìm được sự đồng thuận và phải giải thích tận tường cho chuyên gia xem hồ sơ. Hiện nay, mỗi hồ sơ chỉ được giải thích trong mấy ngàn chữ. Mà trong từng ấy chữ, không thể nào giải thích hết được cái hay, cái đẹp. Chúng ta hay nói tới Phủ Dầy giống Méc-ca của đạo Hồi hay Rô-ma của Thiên chúa giáo. Nói thế để thấy, muốn hiểu về tín ngưỡng thờ Mẫu phải đến tận nơi mới cảm nhận được không khí linh thiêng. Bởi ở đó có cả một cộng đồng rất đông và họ đến thực hành tín ngưỡng của mình với niềm tin, sự hồ hởi, phấn khởi".

Biểu diễn tín ngưỡng thờ Mẫu phục vụ khách quốc tế tại Phủ Dầy, Nam Định. 

Góp tiếng nói đồng thuận

Tay cầm lẵng hoa được "chia lộc" trong buổi lễ, bà Katherine Muller Marin, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam, chia sẻ: "Đối với tất cả những người ngoại quốc như chúng tôi, khi được đến Phủ Dầy, quê hương của tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam là một niềm hân hạnh rất lớn. Các bạn đã biểu diễn với sự đam mê và cho chúng tôi thấy vai trò của người phụ nữ. Chúc các bạn thành công với hồ sơ này".

Tham tán công sứ Đại sứ quán Ni-giê-ri-a Bukar Alkali Abdulsalam, cho biết: "Đây là lần đầu tiên tôi được xem hầu đồng. Buổi biểu diễn rất tuyệt vời. Tôi được nhìn thấy nhiều hình ảnh sống động mà tôi chưa từng thấy trước đó. Tôi thấy rất vui vì qua đó tôi hiểu nhiều về lịch sử văn hóa Việt Nam. Tôi rất tự hào được đến đây, tham dự sự kiện này tại Phủ Dầy. Ở đất nước Ni-giê-ri-a của tôi không có đền, chùa. Phần lớn người dân chúng tôi theo đạo Thiên chúa giáo và đạo Hồi. Đất nước chúng tôi không có thờ nữ thần như ở Việt Nam, văn hóa này thật sự rất độc đáo. Tôi tin tưởng rằng, tín ngưỡng thờ Mẫu sẽ được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO. Bởi vì tôi nhìn thấy ở đó sự kết hợp tuyệt vời giữa trang phục, âm nhạc, các điệu nhảy… Tất cả đều rất cuốn hút”.

Không phải là những lời khen "mang tính ngoại giao", những thắc mắc của các đại sứ cũng cho thấy buổi lễ đã thực sự thu hút các đại diện nước ngoài. Đại sứ Phạm Sanh Châu kể lại rằng, có người đã hỏi ông sao không thấy những buổi biểu diễn như thế này ở Hà Nội, sao trong buổi lễ lại nhận được tiền, sao lại phải cầu kỳ, công phu khi biểu diễn một lúc thôi nhưng thay cả giày, tất, rồi mặc áo, đội khăn, cài nơ... Khi biết tiền này là tiền may mắn, họ nói sẽ giữ mãi. Các bạn quốc tế cũng nhận xét sự phức tạp trong chuẩn bị chứng tỏ văn hóa rất đa sắc tộc, tỉ mỉ, công phu, tận tâm hết lòng.

Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Ted Osius bày tỏ: "Trước khi đến đây, tôi đã đọc một tài liệu về hầu đồng, chầu văn. Tôi biết rằng, ông Hoàng Mười là Nguyễn Xí, một vị tướng giỏi. Ông còn là một người hào hoa, văn võ song toàn... Dù không hiểu hết, nhưng khi được nghe giới thiệu về các giá đồng, mỗi giá đồng là hiện thân của những con người gắn với những câu chuyện lịch sử khác nhau, điều đó giúp tôi hiểu hơn về văn hóa, lịch sử Việt Nam. Ngoài vẻ đẹp của trang phục, tôi cũng nhận thấy những màu sắc khác nhau thể hiện trang phục của nhiều dân tộc, vùng đất khác nhau của Việt Nam. Tôi biết rằng màu xanh lá là biểu tượng của rừng. Tôi cũng thấy nhiều người đến buổi lễ để cầu xin sự may mắn, sức khỏe, thành công, hạnh phúc cho gia đình… Nhưng khi xem, tôi có rất nhiều thắc mắc muốn hỏi thanh đồng. Tôi từng xem nhiều loại hình nghệ thuật ở Thái Lan, In-đô-nê-xi-a… nhưng văn hóa của Việt Nam trong loại hình biểu diễn này rất khác biệt. Chắc chắn, tôi sẽ giới thiệu với những người khác về nghi lễ thờ Mẫu của các bạn”.

Lắc lư theo điệu nhạc, vỗ tay theo tiếng trống, tiếng chiêng của các giá đồng, ngồi xem rất chăm chú, sau buổi diễn, Đại sứ Vê-nê-du-ê-la Jorge Rondow nói: “Chuyến đi thực sự có ý nghĩa. Tất cả chúng tôi đều cảm thấy sự tốt lành và các giá trị văn hóa Việt Nam qua nghi lễ của tín ngưỡng thờ Mẫu đã truyền cho chúng tôi. Tín ngưỡng thờ Mẫu của các bạn làm cho chúng tôi nhớ lại vị thánh mẫu ở Mỹ La-tinh chúng tôi. Âm nhạc và giọng ca của những nghệ sĩ chầu văn của các bạn cũng rất quyến rũ và tạo sự đam mê”.

Cùng trong niềm vui đó, Đại sứ A-déc-bai-gian Anar Larchin Oglu Imanov nồng nhiệt nói: "Tôi sẽ gọi ngay cho bạn tôi ở Pa-ri (Pháp) và tôi sẽ kể cho người đó nghe về chuyến đi này, đồng thời tôi cũng sẽ vận động người bạn mình ủng hộ Việt Nam”.

Theo Đại sứ Phạm Sanh Châu, thông điệp lớn nhất của UNESCO khi hướng tới các nhà ngoại giao thế giới là đầu năm, người Việt Nam luôn hướng tới những điều tốt đẹp, để cầu bình an, cầu thái bình trên toàn thế giới. Nghi lễ của Việt Nam rất đặc biệt, chúng ta vừa du nhập đạo Thiên chúa giáo, vừa du nhập đạo Phật… nhưng đồng thời Việt Nam cũng có đạo Mẫu của riêng mình, do người Việt tự thực hành và đầy sức sống. Điều đó cho thấy, ở Việt Nam, đạo nào cũng có sức sống riêng của mình. Đó là một bức tranh đa màu về tôn giáo.

Bài, ảnh: MINH NHÃ