Để tưởng nhớ tài năng của kịch gia Lưu Quang Vũ, đông đảo các nghệ sĩ, nhà biên kịch, diễn viên đã tề tựu về trụ sở Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam-nơi nhà viết kịch Lưu Quang Vũ đã từng làm việc để tôn vinh những giá trị của các tác phẩm mà ông để lại cho sân khấu, gia đình, bạn bè, công chúng. Hội thảo với chủ đề “Nhà viết kịch Lưu Quang Vũ với sân khấu đương đại” do Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam tổ chức sáng 20-8, như một nén tâm nhang để tưởng nhớ, tri ân những cống hiến của tác giả Lưu Quang Vũ với nền sân khấu nước nhà.

Cảnh trong vở "Lời thề thứ 9" do các nghệ sĩ Nhà hát Tuổi trẻ biểu diễn.

Lưu Quang Vũ-“ngọn lửa” thắp sáng sân khấu nước nhà

Đó là đánh giá của NSND Lê Tiến Thọ, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam về nhà viết kịch Lưu Quang Vũ. Là một người tâm huyết với sự nghiệp sân khấu của Việt Nam, kịch gia Lưu Quang Vũ qua đời ở tuổi 40 (17-4-1948/29-8-1988), độ tuổi đang sung sức nhất để sáng tạo, cống hiến cho nghệ thuật. Trong những năm tháng ngắn ngủi của đời mình, ông đã lao động miệt mài, thắp lên “ngọn lửa” sáng tạo, để đến hôm nay, “ngọn lửa” ấy ngày càng sáng hơn bởi những tác phẩm của ông để lại luôn được công chúng đón nhận. 

“Kịch của Lưu Quang Vũ luôn được khán giả quan tâm vì ông đã giải tỏa được những bi kịch với niềm tin và lòng nhân ái. Lưu Quang Vũ viết về đề tài chiến tranh, thời hậu chiến nhưng ông không sa đà vào những vấn đề quan hệ cá nhân như mô típ ở một số kịch bản gần đây, mối quan hệ nam nữ trong chiến trường. Ở kịch Lưu Quang Vũ, ông luôn đặt mối quan hệ cá nhân trong mối quan hệ xã hội để đẩy lên tầm tư tưởng. Vì vậy, nhiều tác phẩm của ông đã vươn tới tính thời đại”, NSND Lê Tiến Thọ khẳng định.

NSND Doãn Châu cho rằng, Lưu Quang Vũ như “hiệp sĩ” dấn thân vào một cuộc chiến giữa cái cũ và cái mới với một tấm lòng khát khao cháy bỏng để dùng ngòi bút của mình góp phần vào sự đổi thay của đất nước. Chính vì vậy, kịch bản của ông luôn có sự tìm tòi cả về nội dung, hình thức, cấu trúc… để làm sao vở diễn đến được với công chúng và diễn tả tốt nhất những gì mình muốn nói, cần nói. Từ đó cũng đặt ra thách thức cho đội ngũ những đạo diễn mỗi khi cầm trên tay kịch bản của Lưu Quang Vũ.

Cái hay và đáng kính trọng ở ngòi bút Lưu Quang Vũ là tuy đề cập đến những vấn đề thời sự mang tính “nhạy cảm”, dễ “động chạm” nhưng ông lại viết với một thái độ rất nhân ái, thể hiện “Trái tim trong trắng” như tên một tác phẩm của ông.

Là người làm việc cùng tác giả Lưu Quang Vũ, được chứng kiến đồng nghiệp dấn thân vì nghề, NSND Doãn Châu chia sẻ: “Gần như Vũ không có lúc nào nghỉ ngơi. Ông luôn đắm chìm vào thế giới của các câu chuyện kịch cùng những nhân vật kịch lúc nào cũng thôi thúc ông làm việc. Ngay cả những lúc đi chơi, những giờ phút thư giãn thì cũng là lúc Vũ vẫn không ngừng quan sát các nhân vật ngoài đời để đưa vào trong kịch bản của ông, đó phải là những hình mẫu thật sinh động và điển hình trong đời sống xã hội”.

Trong quá trình sáng tác, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ luôn quan niệm chỉ gắn bó với cuộc sống, sống hết mình với cuộc sống mới tránh khỏi sự khô cạn tài năng và tâm hồn. Hướng về cuộc sống, về nhân dân, đó là hạnh phúc, trách nhiệm cao cả của người cầm bút và là tâm niệm mà sinh thời nhà viết kịch tài năng này luôn hướng đến.

Nhà nghiên cứu văn học PGS, TS Lưu Khánh Thơ, em gái nhà viết kịch Lưu Quang Vũ cho rằng, anh trai mình đã tìm ra lối đi ngắn nhất để đến với công chúng là viết kịch. Mỗi vở kịch là một mặt cắt của hiện thực, ở đó hiện lên những số phận, những cảnh đời khác nhau, có niềm vui, nỗi buồn, khổ đau, hạnh phúc. Ngòi bút của tác giả khi đau đớn xót xa, lúc thâm trầm, sâu lắng, khi mạnh mẽ, đanh thép, lúc lại nghiệt ngã, chua cay hoặc cao giọng, phê phán. Lưu Quang Vũ gửi gắm trong đó những tâm tư, tình cảm, khát vọng, trăn trở về tình yêu, hạnh phúc, suy tư về lẽ sống và cả những dự cảm về sự sống, cái chết.

Theo nhận định của PGS, TS Lưu Khánh Thơ, trong số các kịch bản của tác giả Lưu Quang Vũ, khối lượng những vở được khai thác trực tiếp từ cốt truyện dân gian không nhiều lắm nhưng hầu hết những vở kịch đó đều đạt được hiệu quả nghệ thuật tương đối cao. Tiêu biểu nhất là vở “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”. Vở kịch này viết từ năm 1981 nhưng đến năm 1984 mới ra mắt công chúng. Giới nghiên cứu phê bình sân khấu cho rằng, đây là một trong những vở kịch hay nhất của Lưu Quang Vũ. Ngay từ khi mới diễn, vở kịch đã gây chấn động dư luận thời bấy giờ. Với sự dàn dựng của đạo diễn Nguyễn Đình Nghi và qua diễn xuất của các nghệ sĩ Nhà hát Kịch Việt Nam, vở diễn đã thể hiện sâu sắc tính đa nghĩa của một kịch bản có cấu trúc chặt chẽ, giàu trí tuệ.

"Hoa cúc xanh trong đầm lầy", vở diễn thu hút nhiều khán giả đến với sân khấu Nhà hát Tuổi trẻ.

Tính thời sự, nhân văn tạo nên sức hút trong tác phẩm của Lưu Quang Vũ

Với hơn 50 kịch bản, tác giả Lưu Quang Vũ đã đề cập đến hầu hết các vấn đề của xã hội, đề tài nông thôn và thành thị có vở Bệnh sĩ, Người tốt nhà số 5; đề tài nhà máy, công trường có vở Tôi và chúng ta, Khoảnh khắc và vô tận; mảng về lực lượng Công an, Quân đội có các vở: Đường bay, Lời thề thứ 9, Ai là thủ phạm…

Tác giả Lưu Quang Vũ đề cập gần như tất cả các lĩnh vực của đời sống và ở hầu hết các kịch bản đó, ông đều bóc tách những mặt trái của xã hội đương thời để tìm ra những điểm yếu, kém cần khắc phục.

Hầu hết những tác phẩm của nhà viết kịch Lưu Quang Vũ đều hàm chứa tính dự báo. Vì vậy, đến ngày nay, những vở diễn của ông vẫn còn mang tính thời sự. Các tác phẩm của ông có sức hút với công chúng vởi yếu tố nhân văn luôn đầy ắp, ngoài ra, tính dự báo cho tương lai để con người thời điểm hiện tại lường trước được để tránh, điều chỉnh làm sao cho phù hợp với đời sống hiện tại là mắt xích để tác phẩm của ông không bị thay đổi theo thời gian.

Cảm hứng chủ đạo trong kịch Lưu Quang Vũ là cảm hứng về con người, cái đẹp, cái tôi hòa tan trong cái ta. Ở đó tính thời sự được kết hợp với những vấn đề muôn thuở của nhân loại. Tác giả cảnh báo thói làm việc quan liêu, vô cảm của một số kẻ lợi dụng chức quyền, hãm hại người dân vô tội trong vở “2000 ngày oan trái”; quan điểm nhìn nhận về kẻ sĩ và việc sử dụng hiền tài cho đất nước trong vở “Ngọc Hân công chúa”; đó còn là thói quan liêu, đùn đẩy trách nhiệm, lãnh cảm của những người được gọi là “công bộc của dân” trong “Lời thề thứ 9”; những vấn đề trong mối quan hệ gia đình, sự xuống cấp đạo đức khi đồng tiền lên ngôi trong vở “Ông không phải là bố tôi”; “Bệnh sĩ”- tác phẩm thể hiện nhãn quan nhạy bén của tác giả Lưu Quang Vũ và cũng là tác phẩm cuối cùng của ông, mang tính xã hội và thời đại sâu sắc, phê phán tính sĩ diện của con người…

Quang cảnh hội thảo.

Nói về tính thời sự trong kịch Lưu Quang Vũ, NSƯT Thanh Ngoan, Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam khẳng định, tất cả những thông điệp trong các tác phẩm của nhà viết kịch Lưu Quang Vũ đưa ra cho đến nay vẫn là tư tưởng tiên phong. Những tác phẩm của kịch gia này vẫn đầy sức sống trên sân khấu Việt và trong lòng người xem bởi vẫn còn nguyên tính thời sự. Xem tác phẩm của ông, khán giả vẫn thấy đâu đó những con người, câu chuyện, tính cách, đang hiện hữu trong xã hội hiện tại. Một sự thật không thể phủ nhận ở sân khấu nước ta hiện nay đó là những vở diễn cũ của tác giả Lưu Quang Vũ khi dàn dựng lại thì luôn thu hút rất đông khán giả nhưng một số vở diễn mới dàn dựng thì rất ít người xem.

Mỗi khi nhắc tới tác giả Lưu Quang Vũ và xem kịch của ông thì cả những người trong giới sân khấu và khán giả vẫn không khỏi bâng khuâng, háo hức và chờ mong giây phút được khóc, cười cùng các nhân vật. Giá trị nhân văn sâu sắc và giá trị nghệ thuật trong các tác phẩm của Lưu Quang Vũ đã làm nên sức sống bền lâu và sẽ tồn tại mãi trong lòng công chúng.

Bài, ảnh: KHÁNH HUYỀN