Vùng đất Nam Bộ có nhiều dân tộc cùng cộng cư (Việt, Hoa, Khmer, Chăm...), mỗi dân tộc cũng có vài chục loại bánh dân gian pha trộn với nhau qua nhiều thế kỷ. Tiêu biểu, người Hoa có bánh bao, bánh hẹ, bánh củ cải (quảy); người Khmer có bánh dứa (Ọm Chiết), bánh lá thốt nốt (Katum); người Chăm có hà nàm căn (bánh bông lan), đin pa gòn (bánh nếp ống tre), paicarah (bánh nghệ); người Việt có bánh chuối, bánh ú, bánh bò... Các loại bánh dân dã này trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống ẩm thực của người dân Nam Bộ. 

Nói về giá trị của bánh dân gian Nam Bộ, soạn giả Nhâm Hùng, nhà biên soạn khảo cứu địa danh văn hóa Tây Nam Bộ chia sẻ: “Bánh dân gian Nam Bộ là món ăn dân dã, mộc mạc song có một giá trị, một chỗ đứng riêng trong văn hóa ẩm thực của các làng quê Nam Bộ. Được làm nên từ hạt lúa, củ khoai, củ mì... từ đôi bàn tay khéo léo của các bà, các mẹ, các loại bánh quê trở thành một phần không thể thiếu trong ký ức tuổi thơ của mỗi người con làng bánh, để rồi khi đi xa lại mang theo nỗi nhớ quê hương, nơi có từng làn hương quen thuộc vấn vương theo khói bếp, nơi có những ngày thơ dại ngồi tựa cửa chờ mẹ đi chợ về để được hít hà trong từng hương vị bánh quê”.

Được thắp truyền từ nghề làm bánh gia truyền của gia đình, niềm đam mê khi khám phá được cái đẹp, cái hay và muốn góp chút sức bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa ẩm thực của quê mình, nghệ nhân Phạm Văn Phúc ở xã Thạnh Hòa, huyện Phụng Hiệp, tỉnh Hậu Giang, chia sẻ: "Hồi nhỏ, thấy bà mình làm bánh, mình thích lắm, cứ lẽo đẽo theo để học, không ngờ nghề làm bánh gắn với mình đến giờ. Mình thấy tự hào và luôn tìm tòi, sáng tạo, để vừa giữ gìn được cách chế biến truyền thống, vừa kết hợp những nguyên vật liệu sẵn có, dễ tìm để làm nên những món bánh mới, góp phần làm nên sự phong phú cho chiếc bánh dân gian Nam Bộ”.

 Bánh dân gian được tạo hình mới mẻ, trưng bày tại Lễ hội bánh dân gian Nam Bộ 2022.

Với niềm đam mê bánh dân gian, nhóm bạn trẻ tại tiệm AZ Bánh (TP Cần Thơ) đã “biến tấu” hơn 20 loại bánh dân gian với lớp bột “mới lạ” thể hiện sự hiện đại, hấp dẫn thực khách. Chị Lý Thị Bích Hà (28 tuổi), người đồng sáng lập tiệm AZ Bánh, cho biết: "Từng chiếc bánh được biến tấu sao cho vừa đẹp mắt vừa hấp dẫn. Ví dụ bánh ít trần được tiệm chế biến nhỏ hơn, màu sắc và trang trí giống như những loại trái cây thật nên rất thú vị. Với bánh chuối hấp thông thường, tiệm cách tân bằng cách cho “lai” giữa món bánh bò rễ tre nướng và bánh chuối nên ăn rất lạ miệng... Tuy bánh được cách tân, màu sắc sặc sỡ nhưng đều được tạo màu từ nguyên liệu thiên nhiên như hoa đậu biếc, trái gấc, lá cẩm, trái dành dành... nên vẫn giữ được dư vị và màu sắc tự nhiên”.

Với tâm thế giữ gìn và phát huy giá trị bánh dân gian, từ năm 2012 đến nay, hằng năm, TP Cần Thơ đều tổ chức “Lễ hội bánh dân gian Nam Bộ”. Lễ hội thu hút hàng trăm nghìn lượt du khách từ các tỉnh, thành phố trong cả nước đến tham quan và thưởng thức. Năm nay, lễ hội có chủ đề “Bảo tồn và phát huy giá trị bánh dân gian Nam Bộ” lần thứ IX vừa diễn ra tại Quảng trường quận Bình Thủy, có khoảng 200 gian hàng, với hơn 170 nghệ nhân đến từ 31 đơn vị tỉnh, thành phố trong cả nước tham gia làm 97 loại bánh dân gian. Hình ảnh những chiếc bánh dân gian từ bàn tay khéo léo của những nghệ nhân đã chiếm được một vị thế nhất định trong lòng du khách trong nước và quốc tế.

Bài và ảnh: THÚY AN