Phố Hàng Lược dài 264 mét, đi từ phố Hàng Cót đến phố Hàng Mã. Đây là đất thôn Phủ Từ và thôn Vĩnh Trù, tổng Hậu Túc (sau đổi là tổng Đồng Xuân), huyện Thọ Xương cũ. Ngày nay ở phố này vẫn còn hai ngôi đình cũ: Đình Phủ Từ ở số nhà 19 và đình Vĩnh Trù ở số nhà 59.

Góc phố Hàng Lược ngày giáp Tết. Ảnh minh họa/internet.

Cứ như tên gọi thì phố này là nơi tập trung các nhà buôn bán mặt hàng lược chải đầu. Lược sừng thì từ Thụy Ứng (Thường Tín) đem lên. Lược bí thì từ Hoạch Trạch (Bình Giang-Hải Dương) đem sang. Lược gỗ từ làng Tiên Nhị Khê cũng từ Thường Tín mang đến. Thời đấy người ta quen gọi phố này bằng một cái tên phức hợp là Cống Chéo-Hàng Lược. Vì trước kia, ở khoảng giữa phố, chỗ ngang số nhà 12-14 có một cái cống bắc chéo qua sông Tô. Sông Tô vốn từ cửa sông (nơi phố Chợ Gạo ngày nay) qua các phố Nguyễn Siêu, Ngõ Gạch cắt ngang phố Hàng Đường rồi bẻ quẹo lên phía Bắc, qua phố Hàng Lược, nhập vào dãy hào ở ngoài bức tường thành phía Bắc (tức phố Phan Đình Phùng) rồi lên Bưởi… Như vậy là phố Hàng Lược đã chạy dọc trên bờ phía Đông sông Tô, có đoạn lại chính là lòng sông. Tới cuối thế kỷ IX, thực dân Pháp lấp đoạn đầu sông Tô và phá thành Hà Nội. Lúc này chỉ còn vài nhà bán lược ở cạnh đình Vĩnh Trù để đến những năm 1935-1936 trở thành hàng thịt chó và hàng phở…

Nay, Hàng Lược kinh doanh đủ mặt hàng và vẫn còn hàng thịt chó cạnh đền Vĩnh Trù. Song phố có một mặt hàng mỗi năm chỉ xuất hiện một lần. Đó là hàng hoa. Hằng năm cứ vào khoảng từ Tết ông Táo (23 tháng Chạp) cho tới tận chiều ngày 30 Tết, chợ hoa họp ngay trên đường phố Hàng Lược.

Nguyên trước kia, chưa có chợ Đồng Xuân, chỉ có chợ Cầu Đông (đoạn đầu phố Hàng Đường ngày nay). Hoa cũng là một mặt hàng ở chợ này. Sang thời Pháp thuộc, thực dân dẹp chợ này đi, xây chợ Đồng Xuân và thế là hàng hoa cũng phải theo về đây, ở cái cầu chợ cuối cùng sát ngay lề đường phố Hàng Khoai. Nhưng chỉ khoảng 1910-1915 trở đi, cầu chợ đó không chứa nổi dòng suối hoa Tết ngày một phong phú. Thế là hoa của các làng Quảng Bá, Nhật Tân, Ngọc Hà, Hữu Tiệp… quanh hồ Tây và quanh vườn Bách Thảo chọn ngay phố Hàng Lược làm nơi hạ trại. Chợ hoa Hàng Lược cứ thế mà phát triển. Suốt sáu bảy chục năm không Tết nào là không có chợ hoa. Chỉ trừ cái tết năm Đinh Hợi 1947, lúc đó Hà Nội đang là chiến trường…

Nay dù trong những ngày áp Tết, hoa tràn vào nhiều phố của nội đô song Hàng Lược vẫn là đại bản doanh của loại hàng hóa đặc biệt này. Khách du lịch đến đây vào thời điểm này sẽ vô cùng thú vị khi được ngắm nhìn một nét sinh hoạt thanh lịch, trang nhã của thành phố vì hòa bình, Thủ đô anh hùng.

NGUYỄN VINH PHÚC