Đình Trà Cổ được xây dựng trên một khu đất có diện tích hơn 1.000m2, quay theo hướng Nam, có kiến trúc kiểu chữ đinh, gồm 5 gian, 2 chái bái đường và 3 gian hậu cung với kết cấu kiến trúc gỗ cổ truyền. Ngôi đình là một kiến trúc cổ bề thế, mái lợp ngói vẩy, 4 góc đao cong vút như con thuyền rẽ sóng lướt tới, tạo nên dáng vẻ thanh thoát. Vật liệu xây dựng đình chủ yếu là những liên kết gỗ giữa các cột, vỉ kèo, xà... Gỗ được chạm trổ sống động, mang đủ hình long-phượng, mây-lửa. Đình Trà Cổ hiện còn lưu giữ được nhiều hiện vật có giá trị như 3 đỉnh hương đồng, 2 hạc cưỡi đầu rùa bằng gỗ sơn son thiếp vàng, 8 long ngai bằng gỗ thời Nguyễn, 12 sắc phong chất liệu giấy...

Điểm đặc biệt của đình Trà Cổ chính là vị trí xây dựng ở nơi địa đầu Tổ quốc. Có thể hình dung rằng, nếu đặt bút vẽ hình Tổ quốc, Trà Cổ chính là điểm đầu của hình chữ S. Đình Trà Cổ gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển của vùng đất Trà Cổ, với những người dân quanh năm chài lưới. Ngược dòng quá khứ để thấy mục đích xây dựng đình Trà Cổ chính là khẳng định bản sắc văn hóa nước nhà nơi biên ải, vừa để gìn giữ chứng cứ cho công lao mở mang bờ cõi của tổ tiên, đồng thời là cầu nối gắn bó máu thịt giữa Trà Cổ với các vùng, miền trong cả nước. Chính vì thế, sẽ có nhiều người có cảm giác thân quen khi về Trà Cổ. Nhà “Quảng Ninh học” Tống Khắc Hải, người chuyên nghiên cứu văn hóa dân gian vùng đất này, từng chia sẻ: “Đi suốt dọc miền Đông, từ Tiên Yên sang Đầm Hà, Hải Hà, rồi đến Trà Cổ, gặp ngôi đình như về vùng Đồng bằng Bắc Bộ, như về vùng quê của Kinh Bắc. Ngôi đình mang hồn dân tộc ở nơi đầu sóng ngọn gió”.

Có lẽ chính những nét đặc trưng này đã tạo cảm xúc cho nhạc sĩ Nguyễn Cường sáng tác nhạc phẩm “Mái đình làng biển” khi lần đầu đến đây chiêm bái. “Đình này do người đời trước mang gỗ, đá từ tận Thanh Hóa ra Quảng Ninh xây. Đó là một mái đình tuyệt đẹp, rất hiếm có mà tôi từng gặp. Khi đó tôi nghĩ, cột mốc biên giới bằng xi măng còn có thể bị đào lên, dịch chuyển, riêng cái đình này không nhấc lên được, bởi nó là cột mốc văn hóa của chúng ta. Từng viên gạch, miếng ngói, từng nét chạm trổ của đình đều khiến tôi kính phục. Lúc đó, từng lời ca cứ từ đâu vẳng đến”, nhạc sĩ Nguyễn Cường kể lại.

Bài và ảnh: TRẦN MINH

- Cổng tam quan đặc trưng của đình Trà Cổ.