Giới trẻ không thể vô can khi làm lệch chuẩn tiếng Việt

Từ khái niệm báo điện tử, báo mạng, chúng ta có cả khái niệm ngôn ngữ mạng để chỉ những cách nói, cách viết được sử dụng trên môi trường mạng, chủ yếu là các môi trường phi chính thống như mạng xã hội Facebook, Zalo, Viber, TikTok, Instagram... cho đến các kênh giao tiếp khác như: YouTube, chat, livestream... Nói là phi chính thống nhưng thực ra sự ảnh hưởng của nó trong đời sống hằng ngày của mỗi cộng đồng lại rất lớn lao. Trong nhiều trường hợp, tốc độ trao đổi thông tin của mạng xã hội còn nhanh hơn nhiều so với các trang thông tin chính thức của Nhà nước hoặc các cơ quan có tư cách pháp nhân. Những thể hiện ngôn ngữ qua các kênh như vừa kể tên có một độ chênh nhất định so với thứ ngôn ngữ được dùng để giảng dạy, học tập hay đưa vào sách vở. Chính vì thế, nhiều bậc phụ huynh tỏ ra lo ngại khi sợ rằng những diễn đạt ngôn ngữ phi chính thống ấy sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới sự thụ đắc ngôn ngữ chuẩn mực của con em họ.

Báo động các biểu hiện lệch chuẩn tiếng Việt

Quan sát các trang mạng xã hội trong thời gian qua, có thể dễ dàng thấy nhiều biểu hiện của sự làm lệch lạc tiếng Việt trong cách nói và cách viết, từ việc làm biến dạng vỏ từ ngữ hay việc cố tình viết sai lỗi chính tả, chẳng hạn: buồn viết thành bùn, luôn thành lun, rồi thành rùi, nhé thành nhóe, nhá thành ná, xinh thành xưn/xuynh/xynh, mình thành mềnh, yêu thành iu, thế thành thía...  làm sao thành nàm thao, như này thành dư lày, rồi thành dồi, sợ thành xợ, cô giáo thành kô záo, giá cả thành zá cả, trai đẹp thành zai đẹp, đẹp trai thành đập chai. Các bạn trẻ còn tạo ra nhiều cách viết tắt từ đơn giản đến phức tạp như: chồng thành ck, vợ thành vk, trước thành trc, được thành dc, với thành vs, ha ha thành kk... Nhiều bạn trẻ còn tự quy ước với nhau để tạo ra những cách viết mà chỉ hai người hay những người trong nhóm mới hiểu được, nhằm tránh sự kiểm soát, quản lý của các bậc phụ huynh. Những lối nói ví von theo kiểu mới cũng được nhiều người ưa dùng, thoạt nhìn có dáng dấp kiểu như thành ngữ, tục ngữ nhưng thực chất, đây đều là những đơn vị mới được giới trẻ cấu tạo và đưa vào ngôn ngữ sử dụng hằng ngày: Buồn như con chuồn chuồn, phê như con tê tê, ác như con tê giác, chán như con gián, dân chơi không sợ mưa rơi... Đa số đơn vị ngôn ngữ như vừa kể chỉ có liên kết về mặt hiệp vần để cho vui tai chứ không có những liên hệ về mặt ngữ nghĩa như các câu thành ngữ, tục ngữ cổ truyền, mẫu mực.

Chương trình giải trí “Chữ V diệu kỳ” phát sóng trên VTV3 (Đài Truyền hình Việt Nam) góp phần tôn vinh những vẻ đẹp của Việt Nam từ góc nhìn của bạn bè quốc tế.Ảnh: VTV3.

Cùng với việc làm méo mó, biến dạng tiếng Việt, có thể thấy hiện tượng chêm xen tiếng Anh vào những câu chuyện hằng ngày hoặc trên các kênh giao tiếp của giới trẻ ngày càng trở nên dày đặc, các từ ngữ tiếng Anh được sử dụng với tần số cao. Trong nhiều trường hợp, điều này tạo ra trở ngại khi những người lớn tuổi muốn giao tiếp hoặc muốn đọc thông tin từ phía những người trẻ. Nhiều đơn vị từ ngữ nay đã trở thành cửa miệng của giới trẻ như: check in, bill, deadline, online, off, live, show, sale, menu, lập team...

Không chỉ thế, việc chêm xen tiếng Anh còn bị lạm dụng trong nhiều bài hát do giới trẻ sáng tác và được tán phát một cách khá tự do trên mạng, đôi khi nằm ngoài sự kiểm soát của các cơ quan chức năng. Điển hình như trường hợp ca sĩ Sơn Tùng MT-P, một ca sĩ có số lượng người hâm mộ, theo dõi đông đảo. Một loạt ca khúc do anh sáng tác hoặc anh là người trình bày đều có chêm xen các câu, từ tiếng Anh. Có thể kể đến các bài bài như: Cơn mưa ngang qua, Em của ngày hôm qua... với các câu, cụm từ tiếng Anh được đưa vào lời bài hát như: Can you feel me, my girl girl girl, my lady, oh baby, goodbye forever, my girl... Nhiều người viết nhạc trẻ tuổi còn tỏ ra “sính ngoại” đến mức không chỉ chêm xen tiếng Anh vào ca từ bừa bãi mà còn dùng luôn bút danh là một cái tên Tây: Why it's me. Làm sao đây? trước mắt tôi là... Tell me please... Khi tất cả những yêu thương sau lưng chỉ là dối trá. I can't suffer unpredictable things you did to me” (Không cần thêm một ai nữa-Mr.Siro ft BigDaddy)

Cộng đồng trách nhiệm trong việc giữ gìn sự chuẩn mực của tiếng Việt

Những cách nói, cách viết tiếng Việt lệch chuẩn tràn lan trong thời gian qua đã gây không ít khó chịu, nhức nhối, phản cảm cho nhiều người, đặc biệt là tầng lớp trí thức, những người quan tâm nhiều đến việc giữ gìn những giá trị ngôn ngữ và văn hóa.

Khi internet đã trở thành nhân tố không thể thiếu trong đời sống hiện đại, chúng ta buộc phải chấp nhận một môi trường hoạt động mới của tiếng Việt, đó là môi trường mạng với sự ra đời của ngôn ngữ mạng. Về cơ bản, tiếng Việt thể hiện qua ngôn ngữ mạng vẫn nằm trong cơ chế chung với các quy tắc đã được cả cộng đồng thừa nhận về từ vựng, ngữ âm, ngữ pháp. Nhưng sự quá đà của một bộ phận người sử dụng internet, đặc biệt là giới trẻ, thanh niên khiến không ít người lo ngại về việc tiếng Việt mất đi vẻ đẹp chuẩn mực, sự trong sáng tự nhiên của nó. Hơn thế, khi trẻ em tiếp xúc với internet ngày càng sớm thì sự ảnh hưởng của những cách nói, cách viết lệch chuẩn như thế vào tâm hồn ngây thơ là điều khá rõ ràng, ai cũng cảm nhận được. Nhiều bậc phụ huynh sau một ngày ở công sở mệt mỏi, trở về nhà đã không khỏi giật mình khi thấy con trẻ mới học lớp 1, lớp 2 đã thuộc rất nhanh những câu rap ngắt nhịp với nội dung khá thô tục và suồng sã của Binz: Em đừng la/ liếm anh, Anh bỏ hồng/ trần vì em, Không bao/ giờ bế con...

Nhiều trẻ em ở thành phố, ngoài giờ học trên lớp chỉ biết đắm mình trong các trò chơi điện tử, phim hoạt hình. Các em thiếu đi sự định hướng đọc sách để mở rộng khả năng ngôn ngữ, các em cũng bị hạn chế về vận động và tương tác với môi trường bên ngoài, xa lạ trước những vẻ đẹp của thế giới tự nhiên. Chỉ khi đem đến cho các em những vẻ đẹp đích thực của đời sống và ngôn ngữ thì những biểu hiện lệch chuẩn mới từng bước bị đẩy lùi. Vì vậy, các thầy, cô giáo dạy Ngữ văn trong nhà trường phổ thông, bên cạnh những tác phẩm bắt buộc phải học trong chương trình, nên giới thiệu cho học sinh danh sách những tác phẩm cần đọc, phù hợp với từng lứa tuổi. Cần làm cho các em cảm nhận được cái hay, cái đẹp từ trong tiếng nói của cha ông qua tục ngữ, ca dao, dân ca. Vẻ đẹp của ngôn ngữ bao giờ cũng gắn liền với vẻ đẹp của âm nhạc.

Những cách nói tắt, viết tắt, cố tình viết sai chính tả chắc chắn chỉ có cơ hội tồn tại trên môi trường mạng, bởi học sinh, sinh viên khi thực hiện bài vở trên lớp vẫn phải có cách viết chuẩn mực theo đúng những gì đã được thụ đắc từ môi trường giáo dục chính thống. Bên cạnh đó, chúng ta cũng cần bình tĩnh để nhìn nhận rằng, việc giới trẻ sử dụng tiếng Việt với nhiều lệch chuẩn như chúng tôi vừa chỉ ra ở trên, xét cho cùng chỉ là một lát cắt nhỏ bé trong dòng chảy bất tận của tiếng Việt. Tiếng Việt không bao giờ vì một vài cá nhân hoặc vì một nhóm người mà dễ dàng thay đổi diện mạo ngàn đời của nó. Chỉ những cái hay, cái đẹp, cái hợp lý và tiện dụng mới là những thứ có cơ hội ở lại lâu dài và bền vững với đời sống cộng đồng. Tuy thế, để định hướng một cách tốt nhất cho các thế hệ con em chúng ta khi nói và viết tiếng Việt, cùng sự chung tay của cả gia đình và nhà trường còn cần đến sự hợp lực của các cơ quan hữu quan, những đơn vị có trách nhiệm trong việc kiểm soát và tạo chuẩn mực những giá trị văn hóa cho cộng đồng.

Ngôn ngữ trên mạng, như chúng ta thấy, đã và đang có những kiểm soát hiệu quả từ phía những người điều hành. Từ các phát ngôn cho đến các hình ảnh, nếu mang nội dung thiếu chuẩn mực đều bị nhắc nhở và thậm chí chủ nhân của các phát ngôn/ hình ảnh phải chịu phạt với những mức độ khác nhau, từ việc khóa tài khoản trong một số ngày theo quy định hoặc khóa tài khoản vĩnh viễn. Điều này theo chúng tôi là rất cần thiết và càng nên đẩy mạnh nhiều hơn.

Đối với các cá nhân (nhất là những người nổi tiếng trong giới nghệ thuật, người dẫn chương trình, người thành đạt) có sức ảnh hưởng trong cộng đồng mạng, rất cần có ý thức cao hơn nữa về việc sử dụng ngôn ngữ hằng ngày của mình trên trang cá nhân, nhằm mang lại những tác động tích cực cho xã hội nói chung, cho sự phát triển tiếng Việt lành mạnh của trẻ em nói riêng.

Tiến sĩ ngôn ngữ học ĐỖ ANH VŨ