Không đơn thuần là một loại hình nghệ thuật diễn xướng, hát then còn là một hình thức tín ngưỡng lâu đời của đồng bào dân tộc Tày, Nùng, Thái. Then gắn liền với cuộc sống của người dân, dù buồn, vui người ta cũng hát then để giãi bày tâm sự với trời, đấng bề trên. Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, cũng như nhiều loại hình văn hóa phi vật thể khác, hát then đang đứng trước nguy cơ mai một. Nguyên nhân chính là lớp nghệ nhân nắm giữ kho tàng then cổ là những ông then, bà then ngày càng già yếu, qua đời. Trong cơ chế thị trường, không gian diễn xướng cho loại hình nghệ thuật này cũng đang bị co hẹp. Lớp trẻ không mặn mà với nghệ thuật truyền thống của cha ông.

leftcenterrightdel
 Một buổi biểu diễn của Câu lạc bộ Hát then, đàn tính xã Hoành Mô (ảnh chụp trước ngày 27-4-2021).

Trong dòng chảy đó, tục hát then của người Tày ở huyện Bình Liêu cũng bắt nguồn từ xa xưa, phát triển mạnh mẽ nhất là trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược. Các bài hát then đã góp phần tích cực động viên con em dân tộc Tày lên đường đánh giặc cứu nước, vận động thực hiện Phong trào “Ba đảm đang” ở hậu phương. Phát huy giá trị của hát then, bên cạnh duy trì những điệu then cổ, các nghệ nhân ngày nay đặt lời mới, cải tiến nhạc để dễ thực hành trong cuộc sống và biểu diễn trên sân khấu. Nội dung phản ánh sinh hoạt, tình cảm, mang hơi thở cuộc sống của đồng bào gắn liền với thiên nhiên miền núi, phản ánh tinh thần tiến bộ, xây dựng cuộc sống ngày càng ấm no, văn minh.

Hiện nay, ở huyện Bình Liêu vẫn còn nhiều làng, bản duy trì tốt tục hát then, đàn tính, như: Cốc Lồng, Bản Pạt, Cáng Bắc (xã Lục Hồn); Phiêng Mùng, Nà Khau, Đồng Long, Phiêng Tắm (Đồng Tâm); Khe Lánh (Vô Ngại); Chang Nà, Nà Pào, Pắc Liềng (Tình Húc); Khu Bình Công I, Bình Công II (thị trấn Bình Liêu)... Những thành viên trong các CLB hát then của địa phương dù bận rộn với công việc gia đình, nương rẫy nhưng vẫn say mê sưu tầm các làn điệu then cổ, đặt lời cho các bài then mới. Già làng Trần Sìu Thu, Chủ tịch Hội Người cao tuổi xã Hoành Mô, Chủ nhiệm CLB Hát then, đàn tính xã Hoành Mô cho biết: "Chúng tôi thường phối hợp với các đoàn thể, lực lượng chức năng để vận động bà con dân bản chấp hành nghiêm chính sách của Đảng và Nhà nước. Các chính sách về khu vực biên giới, tự quản đường biên, mốc giới... đạt được hiệu quả cao một phần nhờ vào các làn điệu dân ca. Chúng tôi vì thế càng cố gắng biết thật nhiều, thuộc thật nhiều dân ca, nhất là làn điệu lời mới để đi hát cho bà con nghe. Không có cách vận động nào đến với dân bản nhanh bằng việc lồng những nội dung ca ngợi quê hương, đất nước, bản làng đổi mới, đời sống yên bình... vào trong câu hát của họ".

“Tôi rất vui khi thấy thanh niên say sưa với văn hóa dân tộc. Hằng tuần, chúng tôi đều họp mặt ở nhà văn hóa để tập luyện, ít khi thấy cháu nào vắng mặt. Các cháu đều tập luyện hăng hái, khi biểu diễn phục vụ bà con cũng rất nhiệt tình”, già làng Trần Sìu Thu nói.

Bài và ảnh: HUỲNH ĐĂNG