Riêng tôi rất xúc động và không thể nào quên khoảng thời gian bi tráng của 40 năm về trước. Số là, ngay sau ngày 7-1-1979, tòa soạn Báo Quân đội nhân dân cử tôi và hai anh: Hồng Phương, Thiều Quang Biên đi máy bay vào TP Hồ Chí Minh, rồi bay tiếp sang Phnom Penh để kịp theo dõi và phản ánh tình hình nước bạn. Chuyến đi này thật nhiều cảm động, nhất là hình ảnh các chiến sĩ Quân tình nguyện Việt Nam, những người đã dũng cảm chiến đấu và hy sinh vì nghĩa vụ quốc tế thiêng liêng, giúp bạn xem như giúp mình.
Đi đi, lại lại Campuchia đến 3 lần trong vòng một tháng đầu năm 1979 ấy và chuyến trở lại đất nước Chùa tháp đúng một năm sau đó, tôi đã có dịp gặp gỡ, trò chuyện với rất nhiều chiến sĩ tình nguyện Việt Nam ngay tại nơi đóng quân, ở quanh Phnom Penh và đầu năm 1980 thì lên tận vùng Pailin-những địa danh xa tít trong rừng sâu biên giới Campuchia-Thái Lan, như khu “20 nhà”, “7 nhà”... Tôi đã cùng chia sẻ với các chiến sĩ những bữa cơm dã chiến toàn vần “ục” như: “Gạo mục”, “muối cục”, “khô mục”… trong lúc luôn luôn bị tàn quân Pol Pot “phục”… lắng nghe và ghi chép bao nhiêu câu chuyện chiến đấu của các anh để giữ yên lành cho cuộc sống của nhân dân nước bạn.
Với chất liệu quá phong phú ấy, tôi đã viết nhiều bài báo, in nhiều tấm ảnh để nói về những ngày tháng ấy. Nhưng là một nhà thơ, ngay từ những ngày đầu tiên đặt chân lên đất Campuchia, đặc biệt là sau khi chụp ảnh thi thể của những người dân vô tội ở nhà tù Tuol Sleng và đến thăm kỳ quan Ăngco… tôi đã biết là không thể làm những bài thơ ngắn bình thường và một trường ca lớn đã dần hình thành trong tôi. Và thế là bản trường ca “Sông Mê Công bốn mặt” ra đời.
Dịp này, những kỷ niệm của 40 năm trước lại ùa về trong tôi và một vài đoạn nói về những người lính tình nguyện của chúng ta như những lời tri ân tâm huyết nhất của một người lính cầm bút đối với đồng đội mình.
NGỌN THÁP XANH
(Trích trường ca “Sông Mê Công bốn mặt”)
………
Sau câu chào vồn vã "Sóc-xơ-bai"
chúng tôi ngồi lại bên nhau quanh bát rượu nồng thốt nốt
những người lính của hai dân tộc
gặp nhau giữa chặng hành quân
anh bộ đội Việt Nam, tay quấn vòng băng
nước da nâu dân chài xứ Nghệ
mái tóc anh rối bù như thể
vừa đi qua suốt trận gió Lào
nhấp từng ngụm rượu khát khao
anh uống vị ngọt ngào từng giọt
để bóng mát của một rừng thốt nốt
thấm vào lòng chếnh choáng mùi men
những thân cây lực lưỡng và đen
như dáng người Campuchia mạnh mẽ
sống cao thượng và sáng trong tình nghĩa
cho anh quên bao nắng gió trên đường
ôi con đường dẫn đến Phnôm Pênh
đâu phải con đường rải thảm
cơn bão lửa những trái mìn định hướng
không nguôi thổi dọc đội hình
và đồng đội của anh
có những đứa đã nửa đường nằm lại
ở Xa Mát, Tây Ninh
ở An Giang, Bảy Núi
ở Suông Chúp
ở Tà Keo
ở Rát-ta-na-ki-ri, và Mông-run-ki-ri
ở Công-pông-xom, Cô-công và Puốc-xát
anh nhớ hết những tên người tên đất
xa lạ và quen thân
những tấm bia như cột mốc bên đường
trên chặng hành trình người lính
anh có thể quên đi nhiều trận đánh
nhưng làm sao quên được một vết thương.
* * *
Lần ấy ở Svây-riêng
bọn Pol Pot dàn quân sau bờ ủi
(những hệ thống kênh mương thủy lợi
chúng làm ra với mưu kế lâu dài
ủi ruộng nương thành những pháo đài
chất xương máu nhân dân làm công sự)
anh thận trọng bò lên cửa mở
với đòn bộc phá năm cân
cánh đồng mênh mông không chỗ che thân
dù chỉ là ngọn cỏ
súng vẫn nổ, nhằm vào anh súng nổ
thịt da anh rách nát tím bầm
anh đang lặng lẽ tiến gần
chiến thắng và cái chết
anh phải chọn trong phút giây quyết liệt
cuộc sống cho mình
hạnh phúc của nhân dân
và điều này anh cũng không quên:
Anh đang bò trên đất đai người khác
đã tình nguyện thì không hèn nhát
Tổ quốc xa vời, Tổ quốc lại kề bên
từ phút này Tổ quốc có hai tên
Việt Nam
Campuchia
anh gọi
và hôm ấy cả sư đoàn tràn qua bờ ủi
không ai còn nhận được ra anh
những vòng băng tráng xóa cả thân mình...
Chúng tôi lại ra đi
người mới đến thay chân người vắng mặt
đội ngũ sư đoàn dồn lên phía trước
lại ngược rừng truy quét lũ tàn quân
người đi Poi-pét
người tới Xi-xô-phôn
người về Pai-lin, Xăm-lốt
dấu chân của một sư đoàn chủ lực
mùa khô này đạp nát dãy Các-đa-môn
mùa khô này khắp biên giới Campuchia, Thái Lan
trời không gợn mây, đất không giọt nước
lá khộp cháy trên đầu như bó đuốc
tảng đá màu đen, thân cây màu đen
lẩn sau đá sau cây thằng phỉ cũng đen
chúng luồn lủi như thú rừng
chúng bám dai như đỉa
bạn tôi chết vì một thằng bắn tỉa
mắt trợn trừng tay níu lấy trời xanh
một đứa khác chết vì mìn
đứa thứ ba vì khát
lời trăng trối của nó là-nước, nước!
môi tím bầm, mạch máu cũng khô cong.
Chợt hiện ra sông K'long K'lum
con rắn xanh trườn giữa hai bờ đá
chúng tôi bồi hồi lắng nghe con gió lạ
thổi về từ cửa vịnh Thái Lan
ngọn gió mang hơi biển cả nồng nàn
thổi phồng căng những lồng ngực trẻ
mắt xa xăm anh dân chài xứ Nghệ
thốt kêu lên như mới gặp lần đầu
biển quê anh và mặt trời trước mặt
sao bây giờ biển lại ở đằng sau
trời ở đâu và đất ấy là đâu
đây có phải đã cùng trời cuối đất
chợt gặp dưới chân mình cột mốc
tảng đá xanh lưu lạc ở trong rừng
mới hiểu mình đã để lại sau lưng
tròn vẹn một non sông nước bạn
những người lính Campuchia cách mạng
ôm chúng tôi nước mắt đầm đìa
lấy lưỡi lê vạch lên cột mốc
cái dòng chữ ngang tàng thách thức:
Nước Cộng hòa nhân dân Campuchia...!
ANH NGỌC