Để lễ hội truyền thống trường tồn

Lan tỏa các giá trị truyền thống

Tại tỉnh Nghệ An có 26 lễ hội đã được cấp phép tổ chức hằng năm, trong đó có 2 lễ hội được công nhận là "Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia" (Lễ hội đền Cờn, lễ hội đền Chín Gian); một lễ hội lịch sử cách mạng (Lễ hội Môn Sơn Lục Dạ gắn với kỷ niệm sự kiện thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên ở miền Tây Nghệ An). Ngoài ra còn có gần 100 lễ hội dân gian, lễ hội lịch sử cách mạng được nhân dân ở cơ sở tổ chức gắn với các di tích lịch sử văn hóa và phong tục tập quán tốt đẹp, tín ngưỡng dân gian của đồng bào dân tộc.

Vào đầu năm 2016, chúng tôi tham dự Lễ hội Hang Bua (tỉnh Nghệ An) mang đậm bản sắc của đồng bào dân tộc Thái với nhiều sinh hoạt văn hóa dân gian cổ truyền của cư dân miền sơn cước: Tổ chức các trò chơi dân gian như: Ném còn, khắc luống, biểu diễn cồng chiêng, nhảy sạp, thi bắn nỏ, thi đi cà kheo. Không gian văn hóa của đồng bào dân tộc Thái còn được tái hiện qua thi hát các làn điệu dân ca: Nhuôn, xuối, lăm, khắp; uống rượu cần… Nhiều trò chơi mới được đưa vào hội, như thi đấu bóng đá, bóng chuyền, bóng bàn, đẩy gậy, thi văn hóa rượu cần, thi người đẹp vừa giữ gìn những bản sắc của người dân tộc Thái vừa tiếp thu những nét văn hóa hiện đại tạo không khí vui tươi, đoàn kết đầu xuân. Lễ hội Hang Bua diễn ra trong thời gian 2 đến 3 ngày với công tác tổ chức mỗi năm một chu đáo, chú trọng bảo đảm an ninh trật tự, gắn với việc tham quan các địa điểm du lịch nên đã thu hút được đông đảo du khách gần xa đến vui hội, lan tỏa các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Thái.

Tại Hà Tĩnh, Lễ hội đền Chiêu Trưng (Lễ hội đền Lê Khôi) được đánh giá là có quy mô, khai thác được nhiều yếu tố văn hóa truyền thống mang đậm phong tục, đặc điểm của cư dân vùng biển. Từ lâu đã là sinh hoạt văn hóa truyền thống của người dân bãi ngang Thạch Hà, Lộc Hà, tưởng nhớ công ơn của Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi. Lễ hội đền Lê Khôi là lễ hội truyền thống nên cơ bản phần lễ được bảo lưu đầy đủ. Riêng phần hội, năm 2016, huyện Thạch Hà và Lộc Hà đã phối hợp tổ chức nhiều chương trình với một số nội dung mới, chú trọng tính lan tỏa rộng rãi của ý nghĩa lễ hội, từ đó, tăng cường thắt chặt tình đoàn kết của hai huyện cũng như với các địa phương khác trong tỉnh.

Đẩy mạnh xã hội hóa

Vùng Bắc Trung Bộ có nhiều khó khăn hơn trên nhiều mặt. Không gian sống của người dân luôn bị những xáo động lớn qua chiến tranh và thiên tai, mật độ di tích không dày đặc như đồng bằng Bắc Bộ, các tập quán kết chạ giữa các làng trong quá khứ không nhiều, kinh tế tích luỹ mỏng... Cuộc sống vật chất khó khăn nên tổ chức lễ hội cũng khó khăn, đa số là những lễ hội nhỏ, chủ yếu người dân trong tỉnh biết đến, chưa có ảnh hưởng lớn đến người dân trong cả nước. Với đặc thù lễ hội nhỏ, lẻ, hoạt động lễ hội truyền thống tại các tỉnh Bắc Trung Bộ cũng ít tình trạng chen lấn, mất an ninh trật tự nhưng ngược lại việc tổ chức lễ hội tại các tỉnh Bắc Trung Bộ chưa bài bản, vì vậy cần phải triển khai một số giải pháp tạo tính đồng bộ trong quản lý, tạo điểm nhấn về văn hóa, thu hút khách du lịch.

Thạc sĩ Lê Tài Hòe (Hội Văn nghệ dân gian tỉnh Nghệ An) cho rằng: “Các lễ hội truyền thống ở Bắc Trung Bộ phục dựng chưa giữ được nguyên bản, lễ nghi còn kém phần trọng thể, văn hóa truyền thống chưa được phát huy. Nghi thức diễn ra còn đơn điệu, chưa có ý nghĩa biểu tượng, năm này qua năm khác đều theo mô-típ sẵn có, gây sự nhàm chán cho du khách. Trừ một vài lễ hội lớn như Lễ hội Lam Kinh (Thanh Hóa), lễ hội Hang Bua (Nghệ An), Lễ hội đền Chiêu Trưng (Hà Tĩnh), Hội đua ghe truyền thống (Thừa Thiên-Huế)… thì các lễ hội chưa có ảnh hưởng rộng, chủ yếu mới thu hút sự tham gia của nhân dân địa phương, chưa trở thành những điểm đến hấp dẫn đối với khách du lịch. Theo tôi, cần có kế hoạch quy hoạch tổng thể lễ hội, phục hồi được các yếu tố gốc, đồng thời gắn với các sản phẩm du lịch tạo điểm đến hấp dẫn cho du khách”.

Tuy nhiên, phần lớn lễ hội chưa được xã hội hóa mạnh mẽ, còn hành chính hóa, chưa thực sự trả lễ hội về cho cộng đồng. Một số kịch bản, chương trình lễ hội chưa được xây dựng chi tiết, chặt chẽ, chưa được tập duyệt kỹ trước nên một số nghi lễ thực hiện còn lúng túng, bài trí đồ tế lễ chưa hợp lý. Các đội tế chưa thành thạo lễ nghi, trang phục tế lễ, lễ vật, nghi lễ ở một số lễ hội miền núi còn thiếu bản sắc văn hóa dân tộc miền núi. Công tác tuyên truyền giới thiệu về lễ hội, di tích và việc thực hiện nếp sống văn minh còn hạn chế, thiếu các bảng, biển hướng dẫn, chỉ dẫn thắp hương, dịch vụ, quy định về thực hiện nếp sống văn minh để nhân dân và du khách biết và thực hiện tại di tích, lễ hội.

Thạc sĩ Hồ Thị Thủy, cán bộ Trung tâm KHXH&NV tỉnh Nghệ An, người có nhiều năm nghiên cứu về hoạt động lễ hội chia sẻ: “Các tỉnh Bắc Trung Bộ cần xây dựng kịch bản cho từng lễ hội và sáng tạo qua từng năm; đẩy mạnh tuyên truyền về biểu tượng và ý nghĩa của lễ hội đó bằng các hình thức như xuất bản sách, tranh, ảnh giới thiệu về nhân vật đền thờ được tôn vinh, trong đó chú trọng tính tâm linh, tín ngưỡng để người dân thấy được sự hấp dẫn của lễ hội đó. Các lễ hội cũng dần dần xã hội hóa bằng cách trao quyền tổ chức cho người dân ở một số khâu, giao quyền chủ động cho các làng, xã nơi có lễ hội đứng ra tổ chức dưới sự chỉ đạo và hướng dẫn nghiệp vụ của các đơn vị chuyên môn”.

Lễ hội là xuất phát từ nhu cầu trong đời sống tinh thần của người dân, do người dân tự tổ chức thì sẽ bền vững trong đời sống của họ. Các lễ hội truyền thống tại Bắc Trung Bộ cần được quan tâm thực hiện công tác xã hội hóa lễ hội, từng bước đưa lễ hội về cho nhân dân để các giá trị văn hóa tốt đẹp trường tồn theo thời gian và lan tỏa trong cộng đồng.

HOÀNG HOA LÊ