Dừng lại bên một lá cờ được làm từ chiếc chăn chiên, giọng nữ thuyết minh viên Mai Thị Huyền nghẹn ngào: Hằng năm, vào dịp Tết Nguyên đán, các tù nhân trong trại giam ở Nhà tù Hỏa Lò tổ chức các hoạt động bình thơ, chơi cờ đón xuân. Để tạo thêm không khí trong các  phòng giam, tù nhân còn treo cờ đỏ sao vàng, chân dung Bác Hồ… Những hoạt động này được diễn ra thường niên, khiến cho giám ngục rất hoang mang, lo sợ, luôn phải tìm cách đối phó với tù nhân mỗi khi Tết đến, Xuân về.

Tết Nhâm Thìn (năm 1952), ông Đỗ Dăng Long và các thành viên là những chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày quyết định tổ chức đón Tết thật đầm ấm trong tù. Những tù nhân có gia đình hoặc cơ sở tiếp tế đồ ăn, bánh kẹo, thuốc lá… đều bày ra để góp vui. Phút giao thừa, mọi người ngồi quây quần bên nhau trò chuyện, ca hát, ngâm thơ để vơi đi nỗi nhớ gia đình và tạm quên cảnh sống trong tù ngục.

Thuyết minh viên Mai Thị Huyền đang giới thiệu với khách tham quan về lá cờ Tổ quốc được các chiến sĩ cách mạng làm trong Nhà tù Hỏa Lò.

Để đón Tết trong tù thật ý nghĩa và thể hiện tinh thần chiến đấu kiên cường ngay trong ngục tù, các tù nhân trong Nhà tù Hỏa Lò đã dùng chiếc chăn chiên (mỗi tù nhân khi thành án được cấp 1 chiếc chăn chiên Nam Định), rồi cắt thêm một ngôi sao dán vào giữa làm thành lá cờ Tổ quốc. Khi được nhận đồ tiếp tế từ gia đình, các chiến sĩ cách mạng lấy những mảnh giấy gói đồ tiếp tế cắt thành chữ “Mạnh khỏe, tin tưởng, chiến thắng” rồi dán lên tấm vải đỏ. Lá cờ và khẩu hiệu đã nói lên tinh thần của những tù nhân, luôn lạc quan, tin tưởng vào chiến thắng của con đường cách mạng giải phóng dân tộc.

Trong hồi ký của mình được lưu giữ tại Nhà tù Hỏa Lò, chiến sĩ cách mạng Đỗ Đăng Long đã ghi lại: “Ở Hỏa Lò, tôi lấy chiếc chăn đỏ làm cờ, cùng trại trưởng tổ chức chào cờ, hát Quốc ca đêm 30 Tết Nhâm Thìn.  Sáng ngày mùng 1 Tết, cả trại ngồi xếp hàng rồi tất cả chúng tôi bị cai ngục dùng dùi cui phang tới tấp vào đầu, vào người. Toàn bộ tù nhân bị phạt cắt tiếp tế ngày Tết vì lý do tổ chức chào cờ, hát Quốc ca. Sáng hôm sau, giám thị Nhà tù Hỏa Lò cho tiến hành lục soát toàn trại, lá cờ bằng chăn chiên được tôi gấp gọn lại, bỏ vào trong một chiếc túi vải và đặt ngay ngắn phía đầu phản gỗ chỗ tôi nằm, may mắn địch không phát hiện ra.... Sáng ngày mùng 2 Tết, địch đã gọi 5 chiến sĩ tổ chức buổi liên hoan đêm 30 Tết lên phòng tra tấn, chúng đấm đá liên hồi cùng với câu hỏi: Đứa nào chủ mưu? liên lạc với Hỏa Lò ra sao? ai liên lạc?...

Sau này, các chiến sĩ ở Nhà tù Hỏa Lò mới biết thêm, sở dĩ địch cay cú vì ở Nhà tù Hỏa Lò, vẫn có những cuộc mít tinh, treo cờ Tổ quốc đàng hoàng, địch cho là có chỉ đạo thống nhất giữa các nhà tù nên tra hỏi để tìm ra manh mối, người lãnh đạo. Tuy nhiên, mọi hình thức tra tấn tàn bạo của quân địch cũng không thể làm lung lay ý chí, tinh thần chiến đấu kiên cường của các chiến sĩ bị giam cầm ở đây.

Cựu tù chính trị Nhà tù Hỏa Lò Phan Thành Đông đã thuật lại trong hồi ký của mình: “Vào giờ phút giao thừa năm Nhâm Thìn đó, những người tù nhân trong nhà tù lại quây quần bên nhau bất chấp tuổi tác, trình độ, giai cấp.. .cùng nhau trò chuyện, làm thơ, hát vang những bài ca cách mạng để vơi đi nỗi nhớ gia đình và những khó khăn, cực khổ của cuộc sống nơi chốn lao tù”.            

Gần 70 năm đã trôi qua, đêm giao thừa Xuân Nhâm Thìn 1952 vẫn để lại những kỷ niệm khó phai trong tâm trí những chiến sĩ cách mạng. Lá cờ tuy được làm đơn sơ nhưng thấm đẫm tinh thần chiến đấu kiên cường của những chiến sĩ bị giam cầm ở nhà tù Hỏa Lò mãi là hiện vật góp phần giáo dục thế hệ hiện tại và tương lai về quá khứ chống quân xâm lược hào hùng của thế hệ cha ông.

Bài, ảnh: KHÁNH HUYỀN