QĐND - Việc hợp tác với các đơn vị nghệ thuật, nghệ sĩ quốc tế dàn dựng các vở diễn sân khấu từ lâu đã không còn lạ lẫm với giới làm sân khấu Việt Nam. Tuy nhiên, sau khi vở “Vòng cát”-kết hợp giữa kịch mặt nạ Pháp và tuồng cổ Việt Nam gặt hái được những thành công vang dội, với hơn 100 buổi diễn bán được vé ở Pháp, Mô-na-cô, Ma-rốc… mà Nhà hát Tuồng Việt Nam vừa công bố, đã đưa đến những hy vọng mới cho nghệ thuật sân khấu nước nhà.

Cảnh trong vở “Tất cả đều là con tôi” của Nhà hát Tuổi trẻ phối hợp với Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam dàn dựng.

 

Những “đại sứ" của tình hữu nghị

Như reo lên qua điện thoại, nghệ sĩ Phạm Ngọc Tuấn, Giám đốc Nhà hát Tuồng Việt Nam thông báo, vở tuồng “Mùa lúa” đã được lãnh đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thông qua. Vậy là chỉ còn chưa đầy 1 năm nữa, vở diễn sẽ được dàn dựng để kịp đưa đi dự Festival Huế (dự kiến tháng 4-2016) và cuối năm 2016 sẽ dự Festival D’Avignon, Pháp. Nhưng vui hơn cả, có lẽ là cặp nghệ sĩ đến từ Nhà hát Monte Charge (Pháp) Alain Destandau và Bétina Schneeberger-những người đã đặt nền móng cho sự kết hợp dàn dựng kịch hiện đại của Pháp và tuồng cổ Việt Nam từ hơn 10 năm trước đây, khi dàn dựng thành công hai vở “Vòng cát” và “Nàng Antigone Việt Nam”.

Trong lần đầu tiên kết hợp ở loại hình nghệ thuật tuồng vốn rất độc đáo này, nghệ sĩ hai nước đã đưa “Vòng cát” lấp lánh với nhiều điểm mới: Cùng một vở diễn, nhưng diễn viên của Nhà hát Monte Charge vẫn nói tiếng Pháp, đeo mặt nạ, còn diễn viên Nhà hát Tuồng Việt Nam thoại bằng tiếng Việt và chỉ vẽ mặt như truyền thống; không phụ đề, song không một ý kiến nào phải phàn nàn về việc khó tiếp cận với thông điệp của vở diễn là cái thiện bao giờ cũng chiến thắng cái ác. Còn vở “Nàng Antigone Việt Nam” lại gây ấn tượng từ dàn trống tuồng thuần Việt, trong sự kết hợp đầy thăng hoa với tiếng đàn bầu ở những lớp kịch có tính chất bi tráng… Qua những vở diễn thấy rõ, ngôn ngữ biểu diễn của các nghệ sĩ hai nước đã đạt tới trình độ để khán giả của các ngôn ngữ khác nhau có thể soi chung. Mà theo lời của nghệ sĩ, đạo diễn sân khấu Minh Ngọc, “Vòng cát” và “Nàng Antigone” có những thành công là bởi đạo diễn Alain Destandau đã tôn trọng cả nghệ thuật mặt nạ Pháp và nghệ thuật tuồng Việt Nam để xử lý phù hợp với câu chuyện. Sự kết hợp giữa hai nền nghệ thuật có sự hòa vào nhau mà không “nuốt” nhau. Đây chính là tiêu chí vươn tới của sân khấu thời hội nhập.

Không chỉ mang đến diện mạo mới cho tuồng Việt Nam nhằm thu hút khán giả trong nước, những người bạn nghệ sĩ Pháp đã đưa các vở tuồng này đến sân khấu kịch lớn nhất của châu Âu là Festival D’Avignon. Sự “đắt khách” của hai vở diễn hợp tác Pháp-Việt đã khiến các nhà tổ chức nghệ thuật tham dự Festival D’Avignon ký hợp đồng để “Vòng cát” và “Nàng Antigone Việt Nam” biểu diễn dài ngày tại Pháp trong năm 2010 và 2011.

Chia sẻ những thông tin này, cặp đôi nghệ sĩ Alain và Bétina nói rằng, ngay từ lần đầu tiên đến Việt Nam, họ đã yêu đất nước, con người, ngôn ngữ, văn hóa, lịch sử, nghệ thuật sân khấu và muốn gắn bó với Việt Nam. Đó là lý do mà lần trở lại này, họ sẽ tiếp tục hợp tác với tuồng để dựng vở “Mùa lúa”, một vở diễn mà họ muốn ca ngợi vẻ đẹp của những người nông dân Việt Nam trên những cánh đồng bát ngát, xen lẫn là những người thợ dệt vải, để ở trên tấm vải đó, những đường chỉ xanh, đỏ hiện lên rõ nét tượng trưng cho hai nền văn hóa Việt-Pháp. Ở “Mùa lúa” còn nêu bật tinh thần yêu nước của người Việt, tinh thần đoàn kết vượt qua mọi khó khăn, gian khổ để đấu tranh chống giặc ngoại xâm, mang lại hòa bình ấm no cho dân tộc… “Thông qua những vở diễn, chúng tôi muốn thắt chặt hơn tình cảm, mối quan hệ hữu nghị giữa hai dân tộc. Và khi đưa những vở diễn này đi lưu diễn ở các quốc gia trên thế giới, thì bản thân các tác phẩm này như là “đại sứ” góp phần vào việc quảng bá vẻ đẹp của văn hóa, tinh thần cũng như tình cảm của người dân Việt Nam”-đạo diễn Alain Destandau bày tỏ.

Cảnh trong vở tuồng “Vòng cát” của Nhà hát Tuồng Việt Nam phối hợp với Nhà hát Monte Charge Pháp.

 

Tiếp cận hơi thở đương đại

Sân khấu tuồng là loại hình nghệ thuật truyền thống của Việt Nam vốn đang gặp nhiều khó khăn trong cả việc thiếu vở diễn, thiếu nguồn nhân lực và cả việc thu hút khán giả. Nhưng theo nghệ sĩ Phạm Ngọc Tuấn, dù có nhiều khó khăn, các nghệ sĩ theo đuổi loại hình nghệ thuật này vẫn luôn giữ “lửa” với nghề, đó chính là lý do mà các nghệ sĩ đến từ nước Pháp trân trọng, để từ đó dự án hợp tác giữa hai nhà hát vẫn được gìn giữ và phát huy bằng việc kết hợp dàn dựng vở “Mùa lúa” lần này. Sau những vở diễn kết hợp, khán giả có những nhìn nhận khác đối với tuồng, vẫn giữ được bản sắc truyền thống, nhưng cách diễn đã vươn lên nhiều bậc, hòa vào kịch nghệ hiện đại… Do đó mà khi diễn ở Việt Nam hay các sân khấu lớn của Pháp, các nước châu Âu, thì nghệ sĩ vẫn tự tin diễn, các vở bán được vé (trung bình 300 nghìn đồng/vé), hơn thế còn tạo nên những dấu ấn trong lòng công chúng.

Hợp tác quốc tế để dàn dựng các vở diễn nhiều năm trở lại đây cũng đã được nhiều nhà hát phát huy. Sau thành công của vở “Ăng-đrô-mác” do đạo diễn Jean Marie Lefude (Pháp) dàn dựng, công diễn tại Việt Nam, Nhà hát Kịch Việt Nam phối hợp với Trung tâm Văn hóa Pháp đưa vở kịch sang các nước châu Âu để lưu diễn. Mới đây, để đổi mới thể loại kịch mục, nhà hát này đã mời đạo diễn, nhà viết kịch Hàn Quốc Chua Soo Pong sang dàn dựng vở kịch với đề tài dân gian mang tên “Đám cưới con gái chuột” để phục vụ khán giả trẻ, dự án này sẽ đưa đi tham dự Liên hoan nghệ thuật biểu diễn tại Temam Ma-lai-xi-a vào tháng 8 tới.

Nhà hát Tuổi trẻ với sự nhanh nhạy và năng động, trong nhiều năm qua đã tạo được mối liên kết với khá nhiều tổ chức quốc tế để dàn dựng các vở diễn và đưa nghệ sĩ, diễn viên đi biểu diễn, trao đổi kinh nghiệm ở nước ngoài. Trong ngày 26-5 vừa qua, được sự giúp đỡ của Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam, vở diễn “Tất cả là con tôi” được dàn dựng và công diễn tại Nhà hát Lớn Hà Nội. Nối dài của dự án này là đưa vở diễn đi phục vụ khán giả tại tỉnh Yên Bái (8-6), Tuyên Quang (9-6) và Thái Nguyên (10-6). Ngoài ra, Nhà hát Tuổi trẻ còn hợp tác với Nhà hát Siki-nhà hát nhạc kịch hàng đầu của Nhật Bản để đào tạo và trao đổi kinh nghiệm trong việc dàn dựng sân khấu, trình độ diễn xuất, sản phẩm của dự án này sẽ là vở nhạc kịch lớn mà toàn bộ công nghệ từ thiết bị sân khấu, âm thanh, ánh sáng… sẽ được phía Nhật Bản đưa sang; hợp tác với Viện Goethe để mời Nhà hát Các thế hệ trẻ Dresden (Đức) cùng dựng vở kịch thiếu nhi “Ông lão đánh cá và con cá vàng”, công diễn tại Việt Nam tháng 11 tới và tại Đức vào tháng 4-2016… Theo ông Trương Nhuận, Giám đốc Nhà hát Tuổi trẻ, hợp tác quốc tế tạo điều kiện cho nghệ sĩ nâng cao nhận thức, trình độ và khả năng biểu diễn, tiếp cận gần với trình độ của thế giới; chất lượng nghệ thuật vở diễn đòi hỏi cao hơn… Chia sẻ kinh nghiệm, ông Trương Nhuận cho hay, để có cơ hội hợp tác quốc tế theo phương thức hai chiều: Diễn ở sân khấu nước ta và nước bạn, đòi hỏi các nhà hát và nghệ sĩ phải có bản lĩnh, tự tin trước cơ hội hội nhập. Muốn đạt được điều này, chúng ta phải có tác phẩm nghệ thuật thực sự chất lượng, tác phẩm có bản sắc.

Từ phía cơ quan quản lý Nhà nước, bà Nguyễn Phương Hòa, Phó cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) khẳng định, lãnh đạo ngành văn hóa luôn khuyến khích, tạo điều kiện cho các đơn vị nghệ thuật trong nước và quốc tế hợp tác, đặc biệt là khuyến khích việc đồng sản xuất vở diễn. Bởi thông qua việc đồng sản xuất, mời đạo diễn nước ngoài tới dựng vở, với con mắt của những đạo diễn tài năng nước ngoài, họ sẽ tìm được những nét tinh hoa, tinh túy, bản sắc của văn hóa Việt Nam để “đánh” trúng thị thiếu công chúng nước ngoài. Vì thế sẽ gặt hái được những thành công khi đưa vở diễn ra nước ngoài. Bên cạnh đó, ủng hộ các nhà hát tham gia liên hoan nghệ thuật quốc tế, bởi đây là sân chơi nghệ thuật lớn để nghệ sĩ giao lưu, cọ xát, có thể xây dựng mạng lưới chuyên môn, từ đó mở ra cơ hội hợp tác mới. Ở những liên hoan quốc tế này, có tới hàng trăm nhà báo đến từ nhiều quốc gia tham gia tuyên truyền, đó là cơ hội rất tốt để khán giả và các nhà chuyên môn quốc tế biết đến nghệ thuật của Việt Nam.

Bài và ảnh: VƯƠNG HÀ