Trong khuôn khổ Hội thảo khoa học quốc tế “Khu di tích Hoàng thành Thăng Long - Thành tựu và vấn đề đặt ra sau 15 năm nghiên cứu (2011-2025)” do Viện Khảo cổ học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam vừa tổ chức tại Hà Nội đã trưng bày nhiều hiện vật khảo cổ.

Đứng bên góc trưng bày mô phỏng hiện vật lá đề chim phượng, PGS, TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam nhớ lại: “Các nhà khảo cổ học vẫn còn nhớ Bảo vật quốc gia lá đề chim phượng Hoàng thành Thăng Long xuất lộ năm 2002, trong lớp đất chứa nhiều gạch ngói và các thành phần trang trí kiến trúc thời Lý, thời Trần. Xung quanh nơi lá đề xuất lộ có nhiều cấu kiện trang trí mái kiến trúc được cho là thời Lý. Đó là tượng đầu phượng, thân rồng... Chúng có thể là vật liệu kiến trúc của cùng một bộ mái”.

Lá đề chim phượng là hiện vật nguyên gốc được tìm thấy tại Hố A20 Khu di tích khảo cổ học 18 Hoàng Diệu. 

Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, trang trí trên bộ mái kiến trúc thời Lý hết sức cầu kỳ với nhiều thành tố. Những thành tố trang trí căn bản trên bộ mái thời Lý thường có: Lá đề cân ở giữa bò mái, đầu rồng/đầu phượng, lá đề lệch... So với những lá đề cùng loại đã được phát hiện thì đây là hiện vật lá đề còn đầy đủ và đẹp nhất. 

Theo hồ sơ Bảo vật quốc gia Lá đề chim phượng Hoàng thành Thăng Long, trung tâm của lá đề trang trí hình đôi chim phượng dâng ngọc báu trên nền văn sen dây lá. Đôi chim phượng được thể hiện ở tư thế nhún đẩy dâng ngọc báu, đầu ngẩng cao, hai mỏ chụm lại nâng đỡ ngọc báu. 4 hình tượng phượng trên lá tương đồng nhau với mỏ to và mào lớn hướng về phía trước giống như mỏ và mào của chim công. Mắt, hàm to và tròn giống chim trĩ, hai bên hàm bờm dài uốn ngược về phía trước cùng nhịp với mào và đuôi. Cổ cao giống cổ chim công, cánh dang rộng, thân tròn, đuôi dài giống đuôi chim công. Đuôi dài được diễn tả với nhiều lớp, uốn lượn nhiều khúc chụm và tụ lên đỉnh lá đề. Thân không có vảy mà được đặc tả bằng những lớp lông rất chi tiết.

Bên cạnh giá trị nghệ thuật, lá đề chim phượng Hoàng thành Thăng Long còn có giá trị tư tưởng sâu sắc. Lá đề là lá của cây bồ đề, có nghĩa là tốt lành. Cây bồ đề cũng được các tôn giáo, trong đó có Phật giáo, coi là cây thiêng. Lá đề kết hợp đồ án trang trí phượng vừa phản ánh giá trị biểu trưng của hoàng gia, vừa phản ánh giá trị biểu trưng của Phật giáo. Điều này tạo nên sự kết hợp hài hòa giữa biểu tượng và triết lý của Phật giáo với biểu trưng uy quyền của hoàng gia. Chim phượng là loài chim thần thoại báo hiệu điềm lành, đánh dấu sự khởi đầu của một kỷ nguyên mới hòa bình và thịnh trị.

Hiện nay, hiện vật này được trưng bày trong không gian thời Lý của Phòng trưng bày “Thăng Long-Hà Nội, lịch sử nghìn năm từ lòng đất” được thiết kế như một lát cắt lịch sử, đưa du khách vào hành trình xuyên qua các tầng văn hóa ẩn giấu dưới lòng đất. Mỗi hiện vật, trong đó có Bảo vật quốc gia Lá đề chim phượng như một mảnh ghép tái hiện cuộc sống sôi động của Kinh đô Thăng Long xưa.

 

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.