Từ thuở xa xưa, người Việt đã có tâm lý quan tâm đến hình thức, khi ma chay, cưới xin là phải “mâm cao cỗ đầy”, dù kinh tế gia đình không cho phép nhưng vẫn chạy vạy, vay mượn để được “bằng chị bằng em”, để “nở mày nở mặt” với xóm làng... 

Giờ đây, khi đã có “của ăn của để”, bệnh hình thức lại bị biến tướng. Chiếc xe gắn máy, xe ô tô chỉ là phương tiện giúp con người ta di chuyển. Đáng lẽ chỉ cần mua xe cho hợp túi tiền thì nhiều người lại có tâm lý mua xe đắt tiền, coi đó như một sự nâng cao giá trị bản thân và cũng được xã hội công nhận. Khi xây nhà, đáng ra chỉ cần làm đủ chỗ ở, nhưng lại muốn xây thêm để khách đến chơi khen nhà cửa rộng rãi...

Đặc biệt, bệnh hình thức đã nhiễm vào các hội nghị sơ kết, tổng kết, kỷ niệm truyền thống và khen thưởng. Lãnh đạo, chỉ huy một số cơ quan, đơn vị có quan niệm phải tổ chức hội nghị “hoành tráng” để đánh bóng tên tuổi mình, để nịnh cấp trên và để cho "oai" với các cơ quan, đơn vị bạn. Vì thế, trước khi tổ chức hội nghị, phải có chương trình văn nghệ với các ca sĩ “có tên tuổi”, phải có phóng viên quay phim, chụp ảnh. Đặc biệt, phải cố gắng mời cho thật nhiều thủ trưởng “đến dự và chỉ đạo”. Trong khi đó, nội dung chính của hội nghị lại không được quan tâm đúng mức, phát biểu tham luận của nhiều hội nghị còn dài dòng, việc “kính thưa” quá nhiều. Thậm chí, có người còn “mượn” hội nghị để "nịnh hót" cấp trên.  

Bệnh hình thức luôn có mối quan hệ chặt chẽ với bệnh thành tích, nặng về phô trương với tính chất “đầu voi đuôi chuột”, “cưỡi ngựa xem hoa”. Bệnh hình thức thường gắn với nạn quan liêu, cơ hội, lãng phí, mà rõ nhất là lãng phí trong xây trụ sở làm việc quá to, sắm nội thất toàn “hàng khủng”...

Bệnh hình thức đã làm hạn chế rất nhiều sự phát triển của xã hội, ảnh hưởng đến sức mạnh chiến đấu của Quân đội ta. Hình thức là cần thiết, nhưng hình thức phải phù hợp với nội dung. Tục ngữ có câu “Tốt gỗ hơn tốt nước sơn” là để dạy người ta phải biết coi trọng bản chất của vấn đề.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thường xuyên nhắc nhở phải chống các biểu hiện chuộng hình thức, gây tốn kém, lãng phí. Người đã từng căn dặn: "Phải kiên quyết tẩy sạch những khuyết điểm", trong đó có "ham chuộng hình thức". Năm 1960, khi Bác trở về thăm quê, Tỉnh ủy Nghệ An đã chuẩn bị một chiếc xe ô tô mui trần, lấy vải trắng kết xung quanh xe, rồi còn lót vải trắng trong xe để đón Bác. Bác nhìn chiếc xe, nói: "Chiếc xe này mấy chú ngồi chứ Bác không ngồi đâu. Các chú làm hình thức, tốn kém quá. Bác về quê là thăm đồng bào, quê hương, chứ có là quan cách đâu". 

Hiện nay, toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đang triển khai thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng gắn với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Một trong những nội dung quan trọng cần học tập Bác Hồ, đó là phòng, chống căn bệnh hình thức.

ĐỖ PHÚ THỌ