Tinh hoa nghề gốm Việt

Làng gốm Bát Tràng được hình thành từ thế kỷ XIV-XV, khi các dòng họ làm gốm từ Ninh Bình di cư đến vùng Bạch Thổ phường - nay là xã Bát Tràng. Nhờ nguồn đất sét trắng dồi dào và kỹ thuật truyền thống tinh xảo, Bát Tràng nhanh chóng phát triển thành trung tâm sản xuất gốm sứ lớn, nổi tiếng không chỉ trong nước mà còn vươn ra thị trường quốc tế như Nhật Bản, Trung Quốc và nhiều quốc gia Đông Nam Á.

Thời kỳ phát triển đỉnh cao của gốm Bát Tràng là vào thế kỷ XV-XVII. Sau giai đoạn suy thoái do các biến động lịch sử thế kỷ XVIII-XIX, làng nghề dần hồi sinh từ những năm 1960 nhờ mô hình hợp tác xã và đặc biệt bứt phá khi bước vào nền kinh tế thị trường.

Ngày nay, gốm sứ Bát Tràng là sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Kỹ thuật tạo hình bằng tay, sử dụng bàn xoay, be trạch, kỹ thuật in khuôn gỗ, đổ khuôn thạch cao, cùng công nghệ nung ở nhiệt độ cao đã làm nên những sản phẩm bền, tinh xảo, đa dạng về mẫu mã, đáp ứng thị hiếu ngày càng phong phú của thị trường trong và ngoài nước.

 Trung tâm tinh hoa nghề Việt tại Bát Tràng. Ảnh: qdnd.vn 
Thợ gốm tỉ mỉ thao tác từng chi tiết lên sản phẩm. Ảnh: qdnd.vn  

Kinh nghiệm lưu truyền qua nhiều thế hệ những người làm gốm Bát Tràng: “Nhất xương, nhì da, thứ ba dạt lò” phản ánh triết lý sản xuất gốm nơi đây: Từ chọn đất làm xương gốm, tạo men (men ngọc, men rạn, men lam), đến kỹ thuật nung lò - tất cả đều đòi hỏi sự kỳ công, tinh tế và kinh nghiệm qua nhiều thế hệ.

Bát Tràng còn là nơi sản sinh nhiều nghệ nhân nổi tiếng, góp phần khôi phục và phát triển các dòng gốm cổ truyền từ thời Lý, Trần, Lê, Mạc… Tiêu biểu có nghệ nhân Trần Độ - “Vua men gốm”, người sáng tạo ra nhiều dòng men quý hiếm; nghệ nhân Tô Thanh Sơn với triết lý “thu cả vũ trụ vào chén nhỏ”; nghệ nhân Trần Hợp nổi tiếng với hai loại men đặc sắc là men huyết dụ và men kết tinh; nghệ nhân Nguyễn Khang - người đưa tranh gốm và tranh sứ lên tầm nghệ thuật.

Điểm đến du lịch văn hóa thương mại hấp dẫn

Không chỉ sáng tạo, các nghệ nhân Bát Tràng còn là người truyền lửa đam mê cho thế hệ trẻ, gìn giữ hồn cốt của một làng nghề đã trở thành di sản. Năm 2019, nghề gốm Bát Tràng được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia - một minh chứng cho giá trị lịch sử và văn hóa to lớn của làng nghề.

Việc Bát Tràng chính thức trở thành thành viên của Mạng lưới các Thành phố thủ công sáng tạo toàn cầu (thuộc UNESCO) là một dấu mốc quan trọng. Danh hiệu này không chỉ ghi nhận những đóng góp văn hóa – nghệ thuật mà còn mở ra cơ hội giao lưu, hợp tác quốc tế, thu hút đầu tư và thúc đẩy du lịch làng nghề. 

 
Hiện vật trưng bày tại Trung tâm tinh hoa nghề Việt tại Bát Tràng luôn thu hút đông đảo du khách vào ngày nghỉ lễ và cuối tuần Ảnh: qdnd.vn 

Không chỉ nổi danh với sản phẩm gốm, Bát Tràng còn là điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn của Hà Nội. Tại đây, du khách không chỉ được tham quan mà còn được trải nghiệm làm gốm tại các xưởng thủ công - từ nặn đất, tạo hình, vẽ hoa văn, cho đến tráng men và nung gốm.

Chợ gốm Bát Tràng - với hàng trăm gian hàng bày bán đủ các dòng sản phẩm từ đồ gia dụng, đồ thờ cúng đến gốm mỹ nghệ - là điểm dừng chân lý tưởng cho những người yêu thích gốm sứ. Bên cạnh đó, nhà cổ Vạn Vân lưu giữ những bộ sưu tập gốm quý giá qua các thời kỳ, giúp du khách hiểu sâu hơn về sự phát triển của nghề gốm Việt Nam.

Hoạt động trải nghiệm làm gốm tại Bát Tràng. Ảnh: qdnd.vn 

Lễ hội làng Bát Tràng tổ chức vào tháng 2 âm lịch hằng năm, là dịp người dân tưởng nhớ tổ nghề, trình diễn nghệ thuật gốm truyền thống và tổ chức các hoạt động cộng đồng đặc sắc. Vào dịp cuối năm, hội chợ gốm sứ thường niên cũng trở thành sự kiện thu hút đông đảo du khách, nhà sưu tầm, doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Những năm gần đây, Hà Nội đã có nhiều chính sách hỗ trợ phát triển du lịch làng nghề như nâng cấp hạ tầng giao thông, mở các tuyến xe buýt kết nối Bát Tràng với nội đô, đầu tư dịch vụ lưu trú, ẩm thực mang đậm phong cách làng quê. Nhờ đó, Bát Tràng ngày càng thu hút du khách với điểm đến văn hóa - du lịch - thương mại hấp dẫn của Thủ đô.

Với sự đồng hành của chính quyền và tâm huyết của các nghệ nhân, Bát Tràng đang bước vào thời kỳ phát triển mới - nơi truyền thống và hiện đại hòa quyện, nơi gốm Việt không chỉ gìn giữ hồn cốt dân tộc mà còn vươn xa trên bản đồ gốm sứ thế giới.

THANH SƠN

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.