Ngày 25-6, TASS đưa tin, phát biểu trước báo giới, Đặc phái viên Tổng thống Mỹ về kiểm soát vũ khí Marshall Billingslea cho biết, Washington “đang có sẵn tất cả phương án” đối với Hiệp ước New START. “Chúng tôi sẵn lòng xem xét gia hạn hiệp ước này nhưng chỉ trong một số trường hợp đặc biệt”, ông Billingslea nhấn mạnh. Theo TASS, một trong những trường hợp đặc biệt được Đặc phái viên Billingslea đề cập tới là một cơ chế kiểm chứng hiệu quả việc tuân thủ hiệp ước.
Trước đó, ngày 22-6 vừa qua, tại Vienna (Áo), ông Billingslea cùng Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nga Sergei Ryabkov đã tiến hành đàm phán về ổn định chiến lược và kiểm soát vũ khí, trong đó có số phận của Hiệp ước New START. TASS dẫn lời ông Billingslea đánh giá cuộc đàm phán “hiệu quả” và giúp tăng cường hiểu biết về những vấn đề mà Mỹ và Nga có thể cùng hợp tác cũng như những vấn đề “có thể vẫn còn chia rẽ hai bên”. Hai bên đã nhất trí thành lập các nhóm công tác để bàn thảo chi tiết về những vấn đề liên quan. Tùy thuộc vào kết quả làm việc của các nhóm công tác này mà vòng đàm phán tiếp theo có thể sẽ được tổ chức vào cuối tháng 7 hoặc đầu tháng 8 tới.
New START là hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân quy mô lớn mới nhất giữa Nga và Mỹ nhằm giới hạn số lượng đầu đạn hạt nhân chiến lược mà hai cường quốc hạt nhân lớn nhất thế giới có thể triển khai. Hiệp ước được ký năm 2010, có hiệu lực vào tháng 2-2011, quy định mỗi bên cắt giảm kho vũ khí tấn công chiến lược của mình để sau 7 năm kể từ ngày hiệp ước có hiệu lực và trong tương lai, tổng số lượng vũ khí không vượt quá 700 tên lửa đạn đạo liên lục địa, tên lửa đạn đạo bố trí trên tàu ngầm và máy bay ném bom hạng nặng, cũng như 1.550 đầu đạn và 800 thiết bị phóng tên lửa đã được triển khai và chưa được triển khai. Hiệp ước New START cũng bắt buộc Nga và Mỹ trao đổi thông tin về số lượng đầu đạn và phương tiện phóng hai lần mỗi năm. Hiệp ước này sẽ hết hiệu lực vào tháng 2-2021 và có thể được gia hạn tối đa 5 năm nếu có sự nhất trí của đôi bên.
Theo Người phát ngôn của Tổng thư ký Liên hợp quốc (LHQ) Stephane Dujarric, các hiệp ước như New START “là một phần không thể tách rời trong lĩnh vực không phổ biến và giải giáp vũ khí”. LHQ hy vọng rằng, Mỹ và Nga có thể “tìm thấy tiếng nói chung và đi đúng hướng”. Lâu nay, Nga cũng luôn coi Hiệp ước New START là “hòn đá tảng đối với an ninh thế giới” và là “hiệp ước duy nhất chúng ta có nhằm tránh rơi vào một cuộc chạy đua vũ trang toàn diện”. Phía Moscow khẳng định “không thể tìm ra một tài liệu thay thế toàn diện” cho Hiệp ước New START trong khoảng thời gian còn lại từ nay đến tháng 2-2021.
Trong khi đó, chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump nhiều lần đề cập khả năng không gia hạn hiệp ước này. Washington cho rằng New START là hiệp ước “thiếu sót” và “lỗi thời” khi không đề cập tới các loại vũ khí hạt nhân chiến thuật cũng như vũ khí phi hạt nhân mới do hiệp ước này được ký vào năm 2010, trước thời điểm thế giới xuất hiện các cuộc chiến tranh mạng, tên lửa siêu thanh và bệ phóng hạt nhân dưới biển. Với quan điểm “Nước Mỹ trên hết” và chính sách mà Tổng thống Donald Trump thực thi kể từ khi lên nắm quyền, giới phân tích cho rằng không thể loại trừ khả năng Hiệp ước New START sẽ có một “kết cục buồn” như Hiệp ước lực lượng hạt nhân tầm trung (INF) hay Hiệp ước bầu trời mở. Nếu như kịch bản này xảy ra, cùng với việc Mỹ rút khỏi Hiệp ước chống tên lửa đạn đạo (ABM) vào năm 2001 và Hiệp ước INF, đây sẽ là lần đầu tiên kể từ năm 1972, các cường quốc hạt nhân không còn chịu sự ràng buộc giới hạn nào.
HOÀNG VŨ