Nhân một năm kể từ khi Tổ chức Y tế thế giới (WHO) lần đầu tiên biết đến một chủng virus mới lây lan ở thành phố Vũ Hán (Trung Quốc), mà sau đó cơ quan này xác định đó là virus SARS-CoV-2, Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus một lần nữa kêu gọi các nước bảo đảm rằng, vaccine ngừa Covid-19 cần được cung cấp rộng rãi trên toàn thế giới. “Vaccine mang lại hy vọng lớn để đảo ngược đà lây lan của đại dịch. Tuy nhiên, để bảo vệ thế giới, tất cả những người có nguy cơ mắc bệnh ở mọi nơi đều phải được tiêm phòng”, người đứng đầu WHO nhấn mạnh.

Vaccine ngừa Covid-19 của hãng Pfizer-BioNTech được bảo quản trong tủ lạnh chuyên dụng tại Bệnh viện Đại học Croydon (Anh). Ảnh: AP. 

Thời gian qua, với kết quả thử nghiệm lâm sàng khả quan, nhiều quốc gia và khu vực đã khởi động chiến dịch tiêm chủng đại trà vaccine phòng virus SARS-CoV-2 như một phần trong nỗ lực của các nước nhằm chấm dứt đại dịch Covid-19 vốn làm tê liệt các nền kinh tế và cướp đi sinh mạng của hơn 1,8 triệu người trên thế giới. Tuy nhiên, “cuộc đua” kết thúc đại dịch Covid-19 đã bộc lộ sự khác biệt trong việc tiếp cận vaccine. Vấn đề này vô hình trung vạch lằn ranh với một bên là những nước sở hữu vaccine và bên còn lại là các quốc gia không có vaccine.

Một thực tế là các nước có tiềm lực kinh tế đã thực hiện những chương trình mua sắm vaccine từ nhiều tháng trước, thông qua các giao dịch song phương. Theo Liên minh vaccine cho mọi người (PVA), một cơ quan giám sát vaccine quốc tế, các nước giàu đã đặt mua hết khoảng 80% nguồn cung vaccine ngừa Covid-19 được các hãng dược cho ra thị trường trong thời gian tới. Điều này buộc các nước đang phát triển phải chạy đua cho 20% thị phần còn lại. Trong khi đó, gần 70 quốc gia nghèo khó, trong trường hợp thuận lợi nhất, cũng chỉ đủ khả năng tiêm chủng khoảng 10% dân số cho đến hết năm nay.

Hiện châu Phi đang là một “điểm nóng” về vấn đề tiếp cận vaccine. Ngân hàng Afreximbank (Ai Cập) ước tính, châu Phi sẽ cần khoảng 9 tỷ USD mua và tiêm chủng vaccine cho ít nhất 60% dân số bắt đầu từ đầu năm 2021 nhằm đạt được miễn dịch cộng đồng. Tuy nhiên, Afreximbank nhấn mạnh, kể cả khi có đủ tiền, các nước châu Phi cũng khó cạnh tranh để mua được vaccine. Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật (CDC) châu Phi từng cảnh báo, trong khi thế giới chứng kiến chương trình tiêm chủng hàng loạt đang được bắt đầu, lục địa đen có thể sẽ không có vaccine ngừa Covid-19 sau quý 2-2021. Covid-19 rất có thể trở thành dịch bệnh phổ biến ở châu Phi nếu quá trình tiêm chủng kéo dài quá lâu. “Sẽ vô cùng khủng khiếp khi châu Phi chưa hề có một liều vaccine nào, đặc biệt trong bối cảnh số ca mắc mới trong làn sóng lây nhiễm thứ hai đang tăng nhanh ở lục địa 1,3 tỷ dân này”, Giám đốc CDC châu Phi John Nkengasong nhận định.

Nhằm góp phần giải quyết mối quan ngại trên, WHO đã khởi xướng Cơ chế tiếp cận vaccine toàn cầu Covax, với sự bảo trợ của Liên minh sẵn sàng đối phó đại dịch (Cepi) và Liên minh vaccine toàn cầu (Gavi). Trong đó, các quốc gia có thu nhập cao và trung bình cam kết tài trợ để bảo đảm khả năng tiếp cận vaccine và sản xuất vaccine công bằng; còn các nước nghèo hơn, chủ yếu ở châu Phi, tham gia để được hỗ trợ vaccine. Trước mắt, Covax đặt mục tiêu phân phối ít nhất 2 tỷ liều vaccine vào cuối năm 2021, trong đó bao phủ khoảng 20% dân số dễ bị tổn thương ở châu Phi, châu Á và Mỹ Latin. Đồng thời, các nền kinh tế tham gia vào sáng kiến này sẽ tiếp cận vaccine trong nửa đầu năm nay, với các đợt giao hàng đầu tiên dự kiến bắt đầu vào quý 1, tùy thuộc vào những quy định phê duyệt và sự sẵn sàng tiếp nhận của các nước.

Tình trạng bất bình đẳng trong phân phối vaccine phòng dịch bệnh không phải là chưa từng xảy ra. Có thể kể đến gần đây nhất là khi đại dịch virus cúm A/H1N1 bùng phát năm 2009, các nước châu Phi chỉ được tiếp cận vaccine nhiều tháng sau khi các nước giàu có hơn hoàn thành việc tiêm chủng.

Mặc dù ý tưởng tiếp cận vaccine ngừa Covid-19 công bằng trên phạm vi toàn cầu nhiều lần được nêu ra, nhưng "chủ nghĩa dân tộc về vaccine" vẫn đang chiếm ưu thế. Trong hoàn cảnh hiện tại, rất khó để hiện thực hóa cái gọi là “đoàn kết toàn cầu về vaccine ngừa Covid-19”. Cùng với việc kêu gọi hỗ trợ, các nước đang phát triển cũng cần phải huy động mọi nguồn lực để nghiên cứu, phát triển vaccine và chủ động nguồn cung cho chính mình. Dẫu vậy, thế giới chỉ an toàn khi tất cả mọi người được bảo vệ.

VĂN HIẾU