Trung Đông rơi vào trạng thái nguy hiểm

Nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế đã phản đối động thái trên do lo ngại Trung Đông khi bị đẩy vào tình thế nguy hiểm, cả thế giới cũng sẽ bị cuốn theo.

Lý do Tổng thống Donald Trump đưa ra là JCPOA bị khiếm khuyết ngay từ bên trong. Tổng thống Donald Trump đe dọa Iran sẽ gặp phải "những vấn đề lớn hơn" nếu tiếp tục theo đuổi chương trình phát triển hạt nhân. "Tôi sẽ ký một bản ghi nhớ của tổng thống để bắt đầu khôi phục các biện pháp trừng phạt của Mỹ liên quan tới vấn đề hạt nhân nhằm vào chính quyền Iran. Chúng tôi sẽ bắt đầu áp đặt mức cao nhất của các biện pháp trừng phạt", ông Donald Trump nhấn mạnh.

Tổng thống Mỹ D.Trump ký tuyên bố rút Mỹ khỏi JCPOA. Ảnh: Reutes.

Ngay sau quyết định của Tổng thống Mỹ, phát biểu với báo giới cùng ngày, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Steven Mnuchin cho biết Mỹ sẽ không thông qua việc xuất khẩu máy bay thương mại cũng như các linh kiện và dịch vụ đi kèm cho Iran trong vòng 90 ngày tới. Được biết, hãng hàng không IranAir đã ký thỏa thuận mua 200 máy bay dân dụng với nhiều hãng của Mỹ và phương Tây, trị giá hàng chục tỷ USD. Các thỏa thuận này đều phụ thuộc vào giấy phép của Mỹ do sử dụng nhiều linh kiện của Mỹ để chế tạo máy bay.   

Về phía Iran, Tổng thống Iran Hassan Rouhani tuyên bố đất nước của ông đã có kế hoạch để đối phó với bất cứ động thái nào của Mỹ liên quan tới thỏa thuận này. Tổng thống Iran Hassan Rouhani tuyên bố Iran sẽ tuân thủ thỏa thuận hạt nhân đa phương ký kết năm 2015 nếu lợi ích quốc gia được đảm bảo, bất chấp việc Tổng thống Mỹ Donald Trump rút khỏi thỏa thuận. Dù khẳng định sẽ đàm phán với các thành viên còn lại trong thỏa thuận, ông Rouhani cảnh báo rằng Iran sẵn sàng khôi phục chương trình hạt nhân nếu lợi ích bị ảnh hưởng từ việc Mỹ rút. “Nếu cần, chúng tôi sẽ khôi phục làm giàu hạt nhân ở quy mô công nghiệp và không có giới hạn. Từ giờ trở đi, mọi việc tùy thuộc vào lợi ích quốc gia của Iran”, ông Rouhani nhấn mạnh.

Lo ngại diễn biến xấu có thể xảy ra, Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres bày tỏ quan ngại sâu sắc trước quyết định trên của Mỹ, kêu gọi các nước tuân thủ những cam kết của mình. Các đồng minh của Mỹ tại châu Âu tiếp tục bày tỏ sự thất vọng trước quyết định của Tổng thống Mỹ. Thủ tướng Anh Theresa May khẳng định Anh sẽ vẫn tiếp tục duy trì thỏa thuận, cho rằng thỏa thuận này giúp cho thế giới "an toàn hơn". Trong khi đó, Ngoại trưởng Đức Heiko Maas tuyên bố thỏa thuận này "đảm bảo cho Trung Đông và toàn bộ thế giới an toàn hơn". Đại diện cấp cao của Liên minh châu Âu (EU) về chính sách an ninh và đối ngoại Federica Mogherini cũng tuyên bố EU xác định bảo toàn JCPOA. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron trên trang mạng Twitter cá nhân đã nhấn mạnh: "Pháp, Đức và Anh lấy làm tiếc về quyết định của Mỹ rời khỏi JCPOA. Chế độ không phổ biến vũ khí hạt nhân đang bị đe dọa". Trong khi đó, cựu Tổng thống Mỹ B.Obama cho rằng quyết định rút khỏi JCPOA của ông Donald Trump là một "sai lầm nghiêm trọng".

Cùng ngày, Bộ Ngoại giao Nga bày tỏ "vô cùng thất vọng" trước quyết định của Tổng thống Donald Trump. Bộ Ngoại giao Nga nêu rõ: "Không có và không thể có cơ sở để phá vỡ JCPOA. Mỹ đang hủy hoại niềm tin quốc tế vào Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA)". Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Đuma quốc gia Nga (Hạ viện) Leonid Slutsky cho rằng quyết định của Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran là sự vi phạm thô bạo nhất các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, là mối đe dọa đối với an ninh quốc tế. Trung Quốc và Nhật Bản đều khẳng định lập trường duy trì JCPOA.

Tại Trung Đông, ngay sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố quyết định rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran, các nước Trung Đông đã lên tiếng bày tỏ quan điểm của mình bằng hai luồng ý kiến trái chiều đối với quyết định của nhà lãnh đạo Mỹ.

Các chuyên gia đánh giá, quyết định của Tổng thống Donald Trump có thể có tác động lan rộng trên toàn cầu. Đe dọa làm trầm trọng thêm quan hệ ngoại giao vốn đã căng thẳng ở khu vực. Quyết định trên còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ đe dọa nền kinh tế Mỹ cũng như tác động tới giá dầu thế giới.

Nhiều chuyên gia cho rằng, tình huống trên có thể dự đoán được từ khi hai nhân vật được cho là có quan điểm cứng rắn với Iran là John Bolton và Mike Pompeo được bổ nhiệm làm Cố vấn an ninh quốc gia và Ngoại trưởng Mỹ. Ngoài ra, quan điểm của ông Trump kể từ khi nhậm chức là luôn có xu hướng loại bỏ các thành quả của người tiền nhiệm. Với JCPOA, vấn đề có lẽ không dừng lại ở đó, Giáo sư, nhà nghiên cứu quan hệ quốc tế của Libya Khaled al-Muntaser cho rằng, việc Mỹ rút khỏi JCPOA là một "bước đi liều lĩnh" đe dọa khu vực Trung Đông, khiến những nỗ lực của cộng đồng quốc tế trong nhiều thập kỷ qua bị lãng phí, và cơ chế không phổ biến vũ khí hạt nhân cùng với Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân có thể bị vô hiệu hóa. Và nghiêm trọng hơn, cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân và vũ khí thông thường mới có thể xảy ra sau đó, đẩy trạng thái hòa bình mới đạt được trong một thời gian ngắn ở khu vực Trung Đông rơi vào tình trạng nguy hiểm.

NGUYỄN HÒA