Tạp chí Time số ra mới đây có đăng bài viết của phóng viên thường trú tại Hà Nội Cay Giôn-xơn cảnh báo về sự nguy hiểm trên thị trường cổ phiếu OTC tại Việt Nam. Xin giới thiệu với bạn đọc.

Thị trường “hoang dã miền Tây”

Tối thứ sáu, quán cà phê Internet tại một ngõ nhỏ ở Hà Nội huyên náo bởi âm thanh của trò chơi điện tử trực tuyến. Có mặt trong quán nhưng Trung, một kỹ sư 26 tuổi, không phải để chơi. Đăng nhập một phòng chát (chat room) chuyên về chủ đề chứng khoán, anh cùng hơn 1.000 người Việt khác với tên hiệu (nickname) như “warrenbuffet74” và “wallstreethanoi” săn lùng những giao dịch “nóng”. “Tôi muốn bán 13.000 cổ phiểu CavicoE. Giá 31.000 một cổ phiếu, liên hệ Mạnh”, một tin nhắn trong phòng chát viết. Tin nhắn tiếp sau viết: “Tiếc quá. Tôi vừa phải mua với giá 32.000. Ước gì tôi gặp anh trước”.

Đọc dòng thông tin trên, Trung cười khẩy và lắc đầu: “Đây là một người dùng hai nickname làm trò để đẩy giá lên đây mà”. Chiến thuật này Trung đã nắm rõ và từng sử dụng một vài lần. Trung hiện đang làm tại một nhà máy nước, mỗi tháng kiếm được khoảng 300USD. Năm ngoái, sau khi mang nhà đi thế chấp vay vốn, Trung lao vào buôn cổ phiếu. Anh nói rằng đã kiếm được khoảng 20.000USD từ việc buôn bán cổ phiếu trên mạng. “Nếu khôn ngoan, bạn có thể kiếm được số tiền gấp năm lần số vốn bỏ ra trong vòng vài tháng”, Trung nói.

Điều đáng ngạc nhiên không phải là lợi nhuận Trung thu được (việc này dễ hiểu vì tại Việt Nam hiện nay có quá nhiều cơ hội làm ăn) mà cách anh kiếm tiền. Trong khi hai sàn chứng khoán chính thức ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đang “rực lửa”, Trung và nhiều người khác lại thích đầu tư vào một nơi khác. Đó là thị trường không được kiểm soát, giao dịch chủ yếu qua Internet. Các nhà đầu tư mua đi bán lại cổ phiếu của các công ty chưa niêm yết. Các nhà đầu tư gọi đây là thị trường OTC (over – the – counter).

Khác với các thị trường OTC ở bất kỳ đâu trên thế giới, tại Việt Nam không có các nhà môi giới được cấp phép và hầu như không có luật lệ gì. Cổ phiếu thường được giao dịch kiểu “tiền trao, cháo múc” tại bất cứ hàng cà phê nào. Một dạng eBay của các nhà đầu cơ, hay cũng có thể nói một thị trường xám (grey market) đã tự phát sinh khi người Việt Nam muốn bỏ tiền đầu tư vào nền kinh tế đang bùng nổ. “Kiểu thị trường này có thể ví như miền Tây hoang dã (hoàn toàn không có sự kiểm soát)”, ông Nô-ri-ta-ka A-ka-mát-xu, Trưởng ban nghiên cứu tài chính của Ngân hàng Thế giới tại Hà Nội nhận xét.

Không ai biết được thị trường xám lớn từng nào. Ông Nguyễn Duy Hưng, Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán Sài Gòn phỏng đoán có khoảng 500.000 người tham gia thị trường này với sự trợ giúp của khoảng hơn chục trang web như muare và Sanotc.com. Sanotc.com ra đời tháng 7-2006 tại Hà Nội, có khoảng 18.000 người đăng ký và mỗi ngày lại có thêm 300 thành viên mới.

Vài năm trước, các trang web như Sanotc.com chẳng thể hiện hữu vì không có cổ phiếu để buôn bán. Nhưng do việc thay đổi sang nền kinh tế thị trường, khoảng 3.600 công ty nhà nước đã được cổ phần hóa. Cổ phiếu được bán cho công nhân, nhà quản lý của công ty và một phần được bán ra công chúng. Những chủ sở hữu bán số cổ phiếu có được qua Internet hay những giao dịch cá nhân với người thân. Sau khi giao dịch được thực hiện, người bán và người mua thường đến trụ sở công ty để sang tên sở hữu. Cũng có nhiều trường hợp chẳng thiết đến việc sang tên. Người bán chỉ cần viết mỗi giấy chuyển nhượng trao tay là xong.

Tin đồn quyết định giá cổ phiếu

Giao dịch kiểu này rõ ràng tiềm ẩn rất nhiều rủi ro vì nguy cơ bị lừa đảo rất cao. Không chỉ vậy, các công ty chưa niêm yết không có nghĩa vụ phải công bố báo cáo tài chính. Do đó, nhà đầu tư có rất ít cách để biết công ty làm ăn lỗ, lãi ra sao, cổ phiếu mình mua lên giá, hay giảm giá thế nào. Mặc dù, một số trang web có niêm yết giá một số loại cổ phiếu OTC phổ biến. Nhưng chẳng hề có thông tin đáng tin cậy nào tồn tại, việc định giá chỉ là cảm tính. Việc giá cổ phiếu tăng hay giảm hầu như phụ thuộc vào tin đồn. “Về cơ bản, việc tìm hiểu cổ phiếu OTC chủ yếu dựa vào thông tin kiểu “Vợ của bạn ông chú vợ tôi làm ở công ty đó nói rằng nên mua”.

Mặc dù ẩn chứa nhiều nguy hiểm song thị trường xám vẫn đang bùng nổ bởi sự tăng trưởng mạnh mẽ của nền kinh tế, bởi sự lạc quan bao trùm sau khi Việt Nam chính thức trở thành thành viên của WTO và bởi sự phát triển chóng mặt của sàn chứng khoán chính thức. Năm 2006, chỉ số VNIndex đã tăng 144% và trong hai tháng đầu năm đã tăng thêm 44%. Tuy nhiên, quy mô thị trường chứng khoán chính thức còn rất nhỏ. Hiện có 109 công ty niêm yết tại sàn chứng khoán TP Hồ Chí Minh, do đó không đủ cổ phiếu để thỏa mãn khát vọng đầu tư của nhiều người. Nguyễn Vinh, một kế toán viên 36 tuổi nói rằng, cô không thể mua được cổ phiếu của các công ty niêm yết nên đành phải tham gia thị trường xám. “Có thể cổ phiếu đang phát triển theo kiểu bong bóng nhưng tôi chẳng sợ”, Vinh nói.

Vinh không sợ, nhưng Chính phủ Việt Nam đã thấy điều gì đó không ổn. Mới đây, Việt Nam đã ban hành Luật Chứng khoán mới nhằm tăng sự minh bạch của các công ty. Trong những biện pháp được đề ra có yêu cầu các công ty chưa niêm yết có cổ phiếu đang giao dịch phải được kiểm toán và nộp báo cáo tài chính hằng năm cho Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Tuy nhiên, ông Vũ Bằng, Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước thừa nhận cơ quan của ông quá thiếu nhân sự để thực hiện các quy định mới. Ủy ban chỉ có 10 điều tra viên để kiểm tra tổng cộng 198 công ty niêm yết trên hai sàn chứng khoán Hà Nội và TP Hồ Chí Minh cũng như hàng nghìn công ty chưa niêm yết. Khi đề cập đến các trang web buôn bán cổ phiếu OTC, ông Vũ Bằng nói: “Năm 2007, chúng tôi không thể làm được gì nhiều. Chưa thể ban hành ngay quy định nào cả. Chúng tôi đang cân nhắc xem các trang web này là hợp pháp hay bất hợp pháp”.

Anh kỹ sư Trung đang hối hả kiếm tiền. Anh dự đoán thị trường không chính thống rồi cũng sẽ bị kiểm soát, không còn dễ làm ăn nữa. Hiện nay, sàn chứng khoán TP Hồ Chí Minh sẽ ngừng giao dịch bất kỳ loại cổ phiếu nào tăng hoặc giảm giá quá 5% một ngày. Tuy nhiên ở thị trường xám, giá cổ phiểu có thể tăng gấp đôi qua một giao dịch. “Chẳng có luật lệ nào ở thị trường OTC cả nên rất dễ thu lời. Phải tranh thủ thời cơ thôi”, Trung nói. Quả thật, không khó để kiếm tiền trong thời điểm mọi người đang điên lên vì cổ phiếu.

ĐẶNG NGUYỄN