Có thể lấy Colorado làm ví dụ, đã có cáo buộc cho rằng cơ quan y tế công cộng tiểu bang đã thổi phồng số lượng người chết vì dịch Covid-19. Ở Florida, các phương tiện truyền thông địa phương đã lên tiếng phản đối việc Cơ quan Y tế bang từ chối công bố dữ liệu giám định y tế cho công chúng, thậm chí Chính phủ bang còn bị cáo buộc đưa ra những báo cáo sai thực tế về số lượng người chết.

Trên thực tế, thậm chí trước khi đại dịch bùng nổ, việc phân tích nguyên nhân tử vong không phải lúc nào cũng đơn giản. Những thiếu sót trong quy định của các địa phương cũng khiến cho việc thu thập dữ liệu quốc gia hợp lệ trở nên khó khăn hơn. Tuy nhiên, số ca tử vong tăng cao chóng mặt ở Mỹ trong nhiều tháng qua cho thấy, có lẽ số ca tử vong thực tế do Covid-19 cao hơn nhiều so với số liệu báo cáo.

Nguyên nhân tử vong

Các trường hợp tử vong do Covid-19 trong bệnh viện có giấy chứng tử được bác sĩ chịu trách nhiệm, nhân viên giám định y tế hoặc nhân viên điều tra ký xác nhận. Trong trường hợp ca tử vong xảy ra ngoài bệnh viện, nhân viên pháp y hoặc nhân viên điều tra sẽ vào cuộc. Theo bác sĩ Sally Aiken, Chủ tịch Hiệp hội giám định y khoa quốc gia (NAME), ở một số khu vực, bao gồm các thành phố như Chicago và Milwaukee, nhân viên pháp y đều tham gia vào việc xác định nguyên nhân tử vong cho tất cả các trường hợp nghi ngờ nhiễm Covid-19. Các nhân viên pháp y xem xét bệnh án ngay cả đối với những bệnh nhân đã tử vong trong bệnh viện để xác nhận hoặc loại trừ các triệu chứng và kết quả xét nghiệm cho thấy bệnh nhân có thực sự chết vì Covid-19 hay không. Nhờ đó, việc lưu giữ dữ liệu trở nên rõ ràng và đồng bộ hơn. Trên giấy chứng tử có phần liệt kê nguyên nhân trực tiếp gây tử vong, cũng như các triệu chứng liên quan khác để đi đến kết luận cuối cùng. Ngoài ra, giấy chứng tử cũng ghi lại các yếu tố dẫn đến tử vong khác.

Nhân viên y tế chuyển thi thể bệnh nhân mắc Covid-19 ra nhà xác dã chiến bên ngoài một bệnh viện ở New York, Mỹ, ngày 6-4-2020. Ảnh: THX/TTXVN.

Đối với Covid-19, nguyên nhân trực tiếp gây tử vong có thể được liệt kê là suy hô hấp, với dòng thứ hai là “do Covid-19”. Các yếu tố khác như bệnh tim, tiểu đường hoặc huyết áp cao sau đó sẽ được liệt kê thêm. Điều này dẫn đến một số nhầm lẫn bởi có những người lập luận rằng nguyên nhân gây tử vong “thực sự” của bệnh nhân là do bệnh tim hoặc tiểu đường. Tuy nhiên, theo bác sĩ Aiken thì nhưng sự thật không phải là như vậy: “Nếu Covid-19 không phải là giọt nước tràn ly, có lẽ họ đã không chết”.

Covid-19 có thực sự là nguyên nhân tử vong?

Việc xác định chính xác liệu Covid-19 có thực sự là nguyên nhân gây tử vong hay không phụ thuộc vào từng trường hợp. Tiến sĩ Mary Fowkes, Chủ nhiệm Khoa khám nghiệm tử thi tại Bệnh viện Mount Sinai (New York) cho biết, hầu hết các trường hợp tử vong sau khi nhiễm Covid-19 tại Mount Sinai là ở những người mắc nhiều bệnh nền như bệnh động mạch vành hoặc bệnh thận. Nhưng thật khó có thể nói chính xác điều gì đã cướp đi sinh mạng của họ. Trong một số trường hợp, đặc biệt là những ca tử vong tại nhà hoặc những ca chết không lâu sau khi được đưa vào phòng cấp cứu, nguyên nhân thường khá khó xác định. Ngoài ra, một số người trẻ tuổi chết vì đột quỵ và đau tim nhưng sau khi xét nghiệm lại dương tính với Covid-19 mà không hề có tiền sử bệnh lý về hô hấp.

Việc khám nghiệm tử thi có thể giúp trả lời câu hỏi này, nhưng hiếm khi điều này được thực hiện. Tại Mount Sinai, tỷ lệ khám nghiệm tử thi chỉ khoảng 20% trước đại dịch. Theo NAME, Mỹ đang thiếu hụt nhân viên pháp y trầm trọng. Hiện nay chí có khoảng 500 nhân viên pháp y đang làm việc, trong khi con số cần thiết là khoảng 1.200. Khám nghiệm tử thi Covid-19 có thể nguy hiểm cho bác sĩ do tính chất truyền nhiễm của bệnh cũng như sự thiếu hụt thiết bị bảo vệ cá nhân.

Số liệu được báo cáo giảm đi hay tăng lên?

Theo Jay Wolfson, Giáo sư y tế công cộng tại Đại học Nam Florida (USF), giấy chứng tử thường được sử dụng đối với các trường hợp tử vong khác thường hoặc để chỉ ra mối liên hệ giữa các yếu tố rủi ro với nguyên nhân gây tử vong. Nhưng vì các tiểu bang và địa phương có quy tắc khác nhau về việc ghi nhận và báo cáo nguyên nhân tử vong, dữ liệu tích lũy trở nên không được rõ ràng và rành mạch.

Xe tải được sử dụng làm nhà xác tạm ở New York. Ảnh: Getty Images.

Ở Colorado, sự khác biệt trong số liệu người chết dương tính với virus SARS-CoV-2 so với số người chết do Covid-19 là do hướng dẫn báo cáo của liên bang yêu cầu Bộ Y tế báo cáo bất kỳ trường hợp tử vong nào dương tính với virus SARS-CoV-2 cho Trung tâm Kiểm soát dịch bệnh (CDC), ngay cả khi Covid-19 không được cho là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cái chết.

Như vậy, việc số ca tử vong do Covid-19 có thể bị tính nhầm thành tăng lên hoặc giảm đi đều có thể xảy ra. Theo bác sĩ Fowkes, Trưởng Cơ quan Khám nghiệm tử thi tại Bệnh viện Mount Sinai, nhiều khả năng những ca tử vong do Covid-19 đã bị bỏ qua. Đó là bởi New York là một trong số những thành phố có tỷ lệ tử vong tại nhà cao đột biến và những ca tử vong này rất có thể là nhiễm Covid-19 nhưng không được xét nghiệm, kiểm chứng. Bằng chứng rõ nhất cho thấy số người chết do Covid-19 bị báo cáo sai lệch là tỷ lệ tử vong vượt mức bình thường. Dữ liệu của CDC cho thấy, số lượng ca tử vong đầu năm 2020 đã cao hơn hàng chục nghìn người so với 2019.

Cũng có ý kiến cho rằng nhiều trường hợp tử vong là do “đóng cửa” phòng tránh Covid-19 chứ không phải do bản thân Covid-19, bởi mọi người sợ nhiễm virus SARS-CoV-2 nếu đến bệnh viện khám các bệnh khác. Một nghiên cứu trên Tạp chí của Đại học Tim mạch Mỹ đã phát hiện ra rằng số ca cấp cứu tim mạch giảm đến 38% tại 9 bệnh viện lớn vào tháng 3. Như vậy, người dân thực sự đang trì hoãn hoặc tránh sử dụng dịch vụ chăm sóc y tế và điều này có thể khiến một số người chết vì các nguyên nhân hoặc căn bệnh khác có thể phòng ngừa được.

Như vậy, có thể thấy ở bất cứ đại dịch nào, do nhiều nguyên nhân khác nhau, số ca tử vong thực tế có thể rất khác biệt so với con số được báo cáo. Số ca tử vong có thể bị bỏ sót do thiếu hụt xét nghiệm hoặc biện pháp xác định nguyên nhân tử vong. Tuy nhiên, do cách tính của từng địa phương, con số này cũng có thể bị tăng cao hơn thực tế do những ca tử vong không rõ nguyên nhân và không được xét nghiệm cũng bị tính gộp vào con số tử vong do đại dịch. Covid-19 đã gây nên sự xáo trộn trên phạm vi toàn cầu và theo dự báo dịch bệnh chỉ có thể chấm dứt khi con người tìm ra vaccine đặc hiệu cho virus SARS-CoV-2.

MINH HẰNG (theo Live Science)