Ngày 2-9, người phát ngôn Chính phủ Iran Ali Rabiei cảnh báo rằng nước này sẽ có “bước đi lớn” ra khỏi thỏa thuận hạt nhân lịch sử, có tên gọi Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA) đã ký năm 2015 với các cường quốc, nếu đến hạn chót vào cuối tuần này châu Âu không đề xuất được các cách thức mới để Iran xuất khẩu dầu mỏ.

Trả lời phỏng vấn hãng tin của Quốc hội Iran (ICANA), Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif cho biết, Iran sẽ thông báo việc thực thi “bước thứ ba” trong một bức thư gửi tới các đối tác châu Âu, nếu các lãnh đạo châu Âu không có những biện pháp cần thiết trước thời hạn chót. Trong hội đàm tại Moscow với người đồng cấp Nga Sergey Lavrov nhân chuyến thăm Nga mới đây, ông Zarif tái khẳng định rằng “sự sống còn của JCPOA tùy thuộc vào châu Âu”.

Ngoại trưởng Iran Zarif (bên trái) gặp người đồng cấp Nga Sergei Lavrov trong chuyến thăm Nga hôm 2-9 nhằm tìm kiếm sự hỗ trợ cho lĩnh vực xuất khẩu dầu.

Lời cảnh báo của Iran được đưa ra trong bối cảnh các lệnh trừng phạt của Mỹ đang khiến lĩnh vực xuất khẩu quan trọng hàng đầu của Iran lao đao và gây tổn hại nặng nề đối với nền kinh tế nước này. Người phát ngôn Rabiei mô tả chiến lược trên là “cam kết đổi cam kết”. “Dầu mỏ của Iran phải được bán và tiền phải được trả về cho Iran. Đây chính là nội dung chúng tôi đưa ra đàm phán”, theo ông Ali Rabiei.

Iran đang thúc đẩy các nỗ lực ngoại giao khó khăn để thúc đẩy việc bán dầu ra thế giới, chống chọi lại các lệnh trừng phạt tấn công thẳng vào lĩnh vực huyết mạch của nền kinh tế. Bất cứ ai mua dầu thô của Iran đều có thể trở thành mục tiêu trừng phạt của Mỹ và có thể bị cấm tiếp cận thị trường tài chính Mỹ. Trong khi Ngoại trưởng Zarif tới Nga, cấp phó của ông đến Pháp cùng một đội ngũ chuyên gia kinh tế, nhằm tìm kiếm cứu cánh cho ngành xuất khẩu dầu mỏ đang bị các lệnh trừng phạt của Mỹ bóp nghẹt. Trước đó, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng mời Ngoại trưởng Zarif thăm Pháp đúng thời điểm hội nghị thượng đỉnh G7 đang diễn ra, nhằm tranh thủ sự ủng hộ của các nước đối với Nhà nước Hồi giáo để nối lại các hoạt động xuất khẩu dầu.

Trước các lệnh trừng phạt của Washington nhằm kiềm chế ngành xuất khẩu dầu của Iran, Tehran đã đáp lại bằng những phản ứng cứng rắn như vượt quá giới hạn về làm giàu urani đã thỏa thuận trong JCPOA nhằm gây sức ép để các nước châu Âu sớm tìm một cách thức né trừng phạt của Mỹ. 

Hiện chưa rõ bước đi tiếp theo của Iran sẽ như thế nào, có thể đến mức tái khởi động các lò phản ứng tiên tiến bị cấm trong thỏa thuận hoặc tăng thêm lượng urani làm giàu hay không. Iran cũng nhấn mạnh rằng các bước mà họ thực hiện đến nay là hoàn toàn có thể đảo ngược. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Abbas Mousavi viết trên Twitter cho biết: “Iran sẵn sàng mở ra cơ hội khác cho ngoại giao, cam kết và đối thoại”, nhưng cảnh báo “các cơ hội trôi đi như những đám mây”.

Nguy cơ Iran phá vỡ thỏa thuận JCPOA ngày càng tới gần khi Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) cuối tháng trước thông báo Iran đã gia tăng lượng dự trữ urani làm giàu và tiếp tục tinh chế chất này vượt mức được cho phép trong thỏa thuận hạt nhân. Theo IAEA, gần hai tháng sau khi vượt qua hai giới hạn 3,67% được phép trong thỏa thuận, hiện Iran đã tích lũy được 241,6kg urani làm giàu và tăng mức độ làm giàu lên tới 4,5%.

Giới chức Iran đã nói rằng, bước đi tiếp theo sẽ mạnh hơn và có thể bao gồm việc làm giàu urani lên mức 20% hoặc tái khởi động các máy ly tâm làm giàu urani. 

Iran đã bắt đầu giảm bớt các cam kết về hạt nhân kể từ tháng 5 vừa qua và cảnh báo sẽ triển khai các bước đi tiếp theo vào ngày 5-9 tới với mục đích gia tăng sức ép đối với các nước châu Âu còn lại tham gia JCPOA nhằm bảo vệ các lợi ích kinh tế của Tehran bất chấp các lệnh trừng phạt của Mỹ.

Một trong những động thái hiếm hoi nhằm cứu vãn JCPOA của Pháp đó là Pháp đã đề xuất một khoản tín dụng 15 tỷ USD theo 3 giai đoạn để thanh toán trước hóa đơn nhập khẩu dầu mỏ của Iran. Đổi lại, Tehran sẽ ngừng các bước vi phạm và trở lại tuân thủ đầy đủ JCPOA, theo Hãng thông tấn bán chính thức Tasnim của Iran dẫn lời nghị sĩ Iran Ali Motahari cho biết mới đây.  

Trong bối cảnh căng thẳng đó, Iran tiếp tục giữ lập trường cứng rắn với Washington nếu Mỹ không dỡ bỏ tất cả các lệnh trừng phạt được tái áp đặt nhằm vào Tehran. Tổng thống Iran Hassan Rouhani ngày 3-9 tuyên bố Iran sẽ không bao giờ tiến hành đối thoại song phương với Mỹ, song Mỹ có thể tham gia các cuộc đàm phán đa phương với các bên còn lại trong thỏa thuận hạt nhân ký năm 2015 nếu nước này dỡ bỏ tất cả các lệnh trừng phạt.  

XUÂN PHONG