Theo CNN, hiện có hơn 660 triệu người trên toàn thế giới vẫn chưa được tiếp cận điện năng và 85% trong số đó sống ở khu vực châu Phi cận Sahara. Ngân hàng Phát triển châu Phi cho biết thêm, châu Phi (gồm 54 quốc gia) có nhiều giờ nắng hơn bất kỳ lục địa nào khác và nguồn năng lượng mặt trời ở khu vực này được đánh giá là "gần như vô hạn". Thế nhưng, trong năm 2024 chỉ có 21,5 gigawatt công suất điện mặt trời được lắp đặt tại châu Phi.

Để so sánh, hãy cứ nhìn vào Trung Quốc, quốc gia đang dẫn đầu thế giới về điện mặt trời. Chỉ riêng từ tháng 1 đến tháng 5 năm nay, công suất điện mặt trời được lắp đặt tại Trung Quốc đã tăng thêm 198 gigawatt.

Một cửa hàng sạc điện thoại ở thành phố Bukavu của Cộng hòa dân chủ Congo. Ảnh: CNN

Điều gì đang cản trở năng lượng mặt trời ở châu Phi? Bruno Idini, nhà phân tích tại Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) cho rằng, vấn đề mà nhiều nước châu Phi phải đối mặt là các trung tâm dân cư phân tán, mật độ dân số thấp. Các quốc gia ở khu vực này thường gặp khó khăn trong việc mở rộng lưới điện quốc gia ra ngoài phạm vi các thành phố do chi phí cơ sở hạ tầng cao, tình trạng tắc nghẽn, rào cản pháp lý, chính sách không rõ ràng và đôi khi là xung đột, bất ổn. Những vấn đề này trở nên trầm trọng hơn do việc xây dựng các trang trại điện mặt trời quy mô lớn cần chi phí ban đầu rất cao.

IEA ước tính sẽ tốn 25 tỷ USD mỗi năm để đưa điện lưới đến toàn bộ châu Phi vào năm 2030 và theo Heymi Bahar, nhà phân tích thị trường năng lượng tái tạo cấp cao tại IEA, các hệ thống năng lượng mặt trời tại nhà và lưới điện mini có thể đóng vai trò là cầu nối trong khi chờ điện lưới. Bởi đối với nhiều gia đình ở châu Phi, năng lượng mặt trời là giải pháp dễ tiếp cận hơn so với việc sử dụng máy phát điện diesel nhờ chi phí thấp.

Cũng theo IEA, khoảng 1/4 kết nối điện ở khu vực châu Phi cận Sahara từ năm 2020 đến 2022 được cung cấp bởi các hệ thống năng lượng mặt trời độc lập. Mặc dù vậy, nhà phân tích Bahar nói thêm rằng, chi phí ban đầu vẫn là một rào cản để sở hữu những hệ thống điện mặt trời tại nhà. Ước tính chỉ 22% hộ gia đình ở châu Phi đủ khả năng mua bộ năng lượng mặt trời cấp 1, tương đương với 4 giờ sử dụng điện mỗi ngày.

Riêng tại Cộng hòa dân chủ Congo, khoảng 78% dân số nước này vẫn chưa được tiếp cận với nguồn điện và với thu nhập trung bình mỗi ngày là 3,92USD, ngay cả khoản trả trước 13USD cho một chiếc đèn năng lượng mặt trời cũng nằm ngoài tầm với của nhiều người.

Nhưng các công ty khởi nghiệp ở châu Phi, điển hình là công ty Altech, đang tạo ra bước đột phá. Mô hình kinh doanh của họ cho phép khách hàng trả góp bộ năng lượng mặt trời trong nhiều tháng, thay vì trả trước toàn bộ. Hệ thống năng lượng mặt trời gia đình phổ biến nhất mà Altech cung cấp bao gồm 2 tấm pin mặt trời 50 watt, được thiết kế để sử dụng ti vi, radio, quạt, sạc điện thoại và 2 bóng đèn, với giá khoảng 0,5USD mỗi ngày, thanh toán trong vòng 3 năm. Với các hệ thống lớn hơn, khách hàng chỉ cần trả trước một khoản nhỏ và phần còn lại sẽ được trả góp trong vòng 2-5 năm. Nên nhớ rằng nếu không có hệ thống năng lượng mặt trời, các hộ gia đình sẽ phải bỏ ra hàng trăm USD mỗi năm để mua dầu hỏa phục vụ nhu cầu chiếu sáng và nấu nướng cơ bản.

Hiện nay, ở Cộng hòa dân chủ Congo, ngay cả những việc nhỏ nhặt như sạc điện thoại di động đã trở nên dễ dàng và tiết kiệm hơn rất nhiều. Trước đây, người dân phải đến các cửa hàng sạc điện sử dụng máy phát điện diesel và tốn 1-3USD để sạc điện thoại.