Muộn còn hơn không

Chuyến công du đánh dấu sự trở lại của Mỹ ở khu vực vốn có nhiều ràng buộc lợi ích nhưng đang ở thứ hạng thấp trong danh sách các ưu tiên trong chính sách đối ngoại của Washington.

Chuyến công du từ ngày 13 đến 16-7 diễn ra trong bối cảnh cuộc xung đột ở Ukraine đang có những tác động ngoài sức tưởng tượng, mà đỉnh điểm là giá năng lượng tăng cao kỷ lục kéo theo nhiều hệ lụy. Giữa lúc nền kinh tế chưa kịp hồi phục sau đại dịch Covid-19, giống như nhiều nước, Mỹ đang chật vật đối phó với “cơn bão” giá vì lạm phát và chi phí sinh hoạt leo thang, tiềm ẩn nguy cơ gây bất ổn kinh tế-xã hội. Bủa vây bởi những thách thức đối nội bộn bề, một trong những chương trình nghị sự nổi bật của ông Joe Biden trong chặng dừng chân ở Saudi Arabia là thuyết phục quốc gia xuất khẩu dầu hàng đầu thế giới này bơm thêm dầu trong nỗ lực hạ nhiệt giá năng lượng. Nhà lãnh đạo Mỹ có động lực mạnh mẽ để thúc đẩy các chương trình nghị sự có lợi cho nước Mỹ ở Saudi Arabia nhằm giúp ông ghi điểm trước cử tri, vì chẳng bao lâu nữa sẽ diễn ra cuộc bầu cử giữa kỳ vào tháng 11 năm nay.

Tổng thống Mỹ Joe Biden bắt đầu thăm Trung Đông từ ngày 13-7. Ảnh: AP

Nhưng ở chặng dừng chân Saudi Arabia, Tổng thống Joe Biden mang nhiều sứ mệnh hơn thế. Mục tiêu lớn mang tầm chiến lược đó là định hình lại và củng cố mối quan hệ đối tác chiến lược với Saudi Arabia-quốc gia có tầm ảnh hưởng ở khu vực mà Washington hy vọng sẽ có ích trong thúc đẩy một số mục tiêu lớn của mình tại đây, bao gồm kiềm chế Iran.

Thứ nữa là đưa nước này xích lại gần Israel hơn, cụ thể là tiến tới tham gia Hiệp định Abraham bình thường hóa quan hệ với Nhà nước Do Thái. Từ đó thúc đẩy hình thành một liên minh phòng không ở khu vực Trung Đông giữa Mỹ, Israel và các nước Arab nhằm chống lại các mối đe dọa an ninh, vốn đã được bàn luận từ vài tháng trước chuyến công du. Cuộc chiến ở Yemen với vai trò nổi bật của Riyadh đã chứng tỏ tầm quan trọng của Saudi Arabia đối với các vấn đề an ninh ở khu vực mà Mỹ không thể xem nhẹ. Nên nhớ rằng, những bất đồng gay gắt về hồ sơ nhân quyền của Saudi Arabia đã được tạm gác lại để “sưởi ấm” mối quan hệ lạnh nhạt giữa hai nước từng là đồng minh chia sẻ nhiều lợi ích chung.

Chính vì các chương trình nghị sự quan trọng ở Saudi Arabia nên mặc dù chặng dừng chân đầu tiên của Tổng thống Joe Biden là ở Israel-đồng minh số 1 ở khu vực nhưng giới phân tích vẫn tập trung nhiều hơn vào các chủ đề ở Riyadh. Theo ông Michael Koplow, Giám đốc chính sách tại Diễn đàn chính sách Israel, chuyến thăm Trung Đông của ông Joe Biden trước hết đặt trọng tâm vào mối quan hệ giữa Mỹ và Saudi Arabia và “không mong đợi bất kỳ sáng kiến lớn nào của Mỹ đối với Israel hoặc các vấn đề Israel-Palestine”.

Thực tế kể từ khi lên cầm quyền, ông Joe Biden vẫn chưa có bước đi nào đáng kể để xoay chuyển cục diện bế tắc trong cuộc xung đột Israel-Palestine cũng như hòa bình ở Trung Đông. Kế thừa “di sản Trung Đông” từ chính quyền Tổng thống Donald Trump, với các bước đi bất chấp luật lệ quốc tế, “đổ thêm dầu vào lửa” trong vấn đề Jerusalem cũng như cuộc xung đột Palestine-Israel, chủ quyền cao nguyên Golan, Tây Sahara, ông Joe Biden đang bị đẩy vào tình thế "tiến thoái lưỡng nan".

Hiệp định Abraham vẫn đang được Washington hậu thuẫn ngày càng cho thấy không liên quan gì đến hòa bình hay ổn định ở khu vực như trông đợi, mà dường như chỉ thúc đẩy một liên minh quân sự nhằm chống lại Iran. Thậm chí, ở chiều ngược lại, hiệp định còn được cho là đang tạo ra những chia rẽ sâu sắc hơn ở khu vực vốn đã có quá nhiều rối ren. Các bước đi của chính quyền Tổng thống Joe Biden liên quan tới vấn đề Palestine như nâng cấp văn phòng tại Jerusalem cho người Palestine và đổi tên thành “Văn phòng Mỹ về Các vấn đề của người Palestine ở Jerusalem” được đánh giá là chỉ “cho có”, hoàn toàn không như kỳ vọng của Palestine. Vì thế, chặng dừng chân dự kiến của ông Joe Biden ở Đông Jerusalem có chăng sẽ chỉ mang tính biểu tượng, khó mà đưa lại kết quả thực chất.  

Trong khi đó, một trong những vấn đề phức tạp nhất ở khu vực hiện nay là hồ sơ hạt nhân Iran cũng đang lâm vào ngõ cụt sau những nỗ lực đàm phán thất bại gần đây nhất ở Vienna (Áo) và Doha (Qatar). Sau tất cả, có thể nói không quá rằng dấu ấn của Tổng thống Joe Biden vẫn còn khá khiêm tốn ở Trung Đông. Người ta khó có thể trông đợi ở một chuyến công du trong việc định hình hay làm rõ ràng hơn chính sách của chính quyền Washington, bởi sự thực là “chưa có gì đáng kể” và nó nằm ngoài khả năng của Washington, ít nhất ở giai đoạn “cái khó bó cái khôn” như hiện nay.  

Ông Joe Biden cho thấy đang nỗ lực thúc đẩy các mối quan hệ hợp tác khăng khít hơn với các nước khu vực về vấn đề an ninh thông qua thiết lập các mối quan hệ hợp tác quốc phòng cùng có lợi. Trong những năm gần đây, Mỹ buộc phải giảm bớt sự can dự của mình ở khu vực do “lực bất tòng tâm”. Vì vậy, dường như đây là cách tiếp cận thực tế hơn của Washington ở một Trung Đông đã không còn như trước với những liên minh mới và mối quan hệ phá vỡ truyền thống được thiết lập ở khu vực. Thay vì các cuộc can dự hao người tốn của như trước, Mỹ sẽ sử dụng chính các đồng minh ở khu vực làm "cánh tay nối dài" để tiếp tục duy trì ảnh hưởng ở khu vực có vị trí địa chiến lược mà các cường quốc đều muốn có phần. 

Muộn còn hơn không, chỉ cần đúng hướng và làm sao có được sự đón nhận của các đối tác ở khu vực, ông Joe Biden vẫn còn thời gian hai năm để đưa Mỹ trở lại Trung Đông theo cách tiếp cận riêng của mình, thay vì tiếp tục đi vào lối mòn cũ kỹ của những chính quyền tiền nhiệm và ghi dấu ấn nhiệm kỳ quan trọng.

MỸ HẠNH