QĐND - Giải thưởng Tạ Quang Bửu là giải thưởng của Bộ Khoa học và Công nghệ (KH-CN) nước ta dành cho các nhà khoa học Việt Nam là tác giả của công trình nghiên cứu cơ bản xuất sắc trong lĩnh vực khoa học tự nhiên và các nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài, các nhà khoa học nước ngoài ở Việt Nam có đóng góp tích cực cho nghiên cứu cơ bản của Việt Nam. Giải thưởng được xét tặng hằng năm trên các lĩnh vực khoa học tự nhiên: Toán học, khoa học máy tính và thông tin, vật lý, hóa học, khoa học trái đất và môi trường, sinh học... Giải thưởng nhằm khích lệ và tôn vinh các nhà khoa học có thành tựu nổi bật trong nghiên cứu cơ bản, có đóng góp thúc đẩy nghiên cứu khoa học cơ bản nói riêng và khoa học công nghệ Việt Nam nói chung tiếp cận trình độ quốc tế, tạo tiền đề cho KH-CN của đất nước hội nhập và phát triển.

Giáo sư Tạ Quang Bửu (1910-1986) là nhà hoạt động khoa học và giáo dục nổi tiếng. Thời trẻ, ông du học ở nước ngoài, từng học ở Đại học Oxford của Anh, có bằng toán học cao cấp của Pháp. Sau Cách mạng tháng Tám (1945) và trong kháng chiến chống Pháp, ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách của Đảng, Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa giao. Ông nguyên là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, là người thay mặt Quân đội nhân dân Việt Nam ký văn bản quân sự của Hiệp định Giơ-ne-vơ (1954). Hòa bình lập lại, ông được giao đảm nhiệm nhiều chức vụ: Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước, Giám đốc Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, Bộ trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp. Ông đã có nhiều cải cách nền giáo dục và đào tạo của nước ta.

Giáo sư Tạ Quang Bửu được đánh giá là một nhà thông thái, nhà tri thức uyên bác. Ông có nhiều công trình nghiên cứu khoa học về nguyên tử hạt nhân, vũ trụ tuyến, sóng, vật lý cương yếu, hạt cơ bản. Ông được Nhà nước trao Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1 (năm 1996).

Giáo sư Tạ Quang Bửu rất coi trọng việc gắn kết giữa quá trình đào tạo với thực tiễn lao động sản xuất. Ngay trong kháng chiến chống Mỹ, Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp do ông làm Bộ trưởng đã cử hàng nghìn lượt cán bộ giảng dạy đi thực tế phục vụ sản xuất và chiến đấu theo ngành nghề. Các trường Đại học Xây dựng, Đại học Giao thông vận tải kết hợp với Bộ đội Công binh tham gia thiết kế, thi công đường sá, cầu, hầm, phà, xây dựng tuyến đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh. Trường Đại học Bách khoa Hà Nội thực hiện thành công dự án phá thủy lôi từ trường của Mỹ, dự án do ông trực tiếp chỉ đạo và đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Quân công.

Giải thưởng Tạ Quang Bửu do Quỹ Phát triển KH-CN Quốc gia là cơ quan thường trực. Trong năm đầu tiên đã có 52 hồ sơ gửi về Hội đồng Giải thưởng tham dự xét tặng Giải thưởng Tạ Quang Bửu. Kết quả, Hội đồng Giải thưởng đã chọn được hai nhà khoa học là Giáo sư Nguyễn Bá Ân, công tác tại Trung tâm Vật lý lý thuyết (Viện Vật lý, Viện Hàn lâm KH-CN Việt Nam) và Giáo sư Nguyễn Hữu Việt Hưng, giảng viên Khoa Toán, Trường Đại học Khoa học tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội) để trao thưởng.

Lễ trao giải thưởng Tạ Quang Bửu đầu tiên được Bộ KH-CN tổ chức vào ngày 17-5-2014 tại Hà Nội. Đây cũng là một trong những hoạt động chào mừng Ngày KH-CN Việt Nam lần thứ nhất, nhằm tôn vinh các nhà khoa học, quản lý KH-CN tiêu biểu trong cả nước.

HƯƠNG NGÂN