QĐND - Đầu tháng 3-1945, Thường vụ Trung ương Đảng họp hội nghị mở rộng tại làng Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh) ra Chỉ thị “Nhật-Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Chỉ thị nêu rõ: “Tổ chức thêm nhiều bộ đội du kích và tiểu đội du kích; Thành lập những căn cứ địa mới; Thống nhất các chiến khu, thành lập Việt Nam Giải phóng quân; Tổ chức Ủy ban quân sự (tức Ủy ban khởi nghĩa) để thống nhất chỉ huy du kích và các chiến khu”.

Trung tuần tháng 4-1945, Hội nghị quân sự cách mạng Bắc Kỳ mở tại huyện Hiệp Hòa (Bắc Giang) đã quyết định phát triển chiến tranh du kích, chuẩn bị phát động Tổng khởi nghĩa. Hội nghị đã thống nhất Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân, Cứu quốc quân và các lực lượng vũ trang cách mạng thành Việt Nam Giải phóng quân. Ngày 15-5-1945, tại bãi Thàn Mát (xã Định Biên, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên), các lực lượng chính thức được hợp nhất với số lượng ban đầu là 13 đại đội. Cũng trong thời điểm này, Việt Nam Giải phóng quân đã cùng đồng bào Việt Bắc đánh bại cuộc tiến công của 2000 quân Nhật lên khu vực Việt Bắc, bảo vệ vững chắc căn cứ địa.

Tháng 8-1945, Việt Nam Giải phóng quân cùng du kích, tự vệ và toàn dân tổng khởi nghĩa, giành chính quyền trên cả nước. Đêm 15 và ngày 16-8, từ Tân Trào, Việt Nam Giải phóng quân chia thành hai bộ phận tiến đánh tỉnh lỵ Tuyên Quang và Thái Nguyên. Ngày 17 tiến công hơn 1 tiểu đoàn lính Nhật tại thị xã Tuyên Quang. Từ ngày 19-8 đến ngày 25-8, lần lượt Hà Nội, Huế, Sài Gòn khởi nghĩa thành công. Đến ngày 28-8, khởi nghĩa giành thắng lợi trên cả nước. Lực lượng vũ trang các địa phương nhanh chóng củng cố tổ chức, thực hiện nhiệm vụ bảo vệ chính quyền non trẻ, bảo vệ thành quả cách mạng.

Ngày 7-9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ thị và giao nhiệm vụ cho đồng chí Hoàng Văn Thái thành lập Bộ Tổng tham mưu. Đến giữa tháng 9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ thị chấn chỉnh, mở rộng và đổi tên Việt Nam Giải phóng quân thành Vệ quốc đoàn-Quân đội của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Cho đến cuối năm 1945, Vệ quốc đoàn đã phát triển từ 5000 người lên 50.000 người gồm 40 chi đội, mỗi chi đội từ 1000-2000 người. Khi Nam Bộ kháng chiến (23-9-1945) một số chi đội Vệ quốc đoàn đã được điều động Nam tiến để cùng quân dân Nam Bộ kháng chiến. Đến đầu năm 1946 đã có 12 chi đội Nam tiến, làm nòng cốt để xây dựng thêm hàng chục chi đội Vệ quốc đoàn suốt từ Đà Nẵng vào Đồng Tháp, tạo ra lực lượng đáng kể chống lại quân Pháp tại Nam Bộ, Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, chuẩn bị cho Toàn quốc kháng chiến.

TRẦN VŨ