Pháo phòng không giữ vai trò quan trọng trong hệ thống hỏa lực tác chiến phòng không tầm thấp, là sự bổ sung hiệu quả những lỗ hổng do tên lửa phòng không để lại. Trước sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của các hệ thống tên lửa phòng không tầm thấp, việc kết hợp pháo phòng không với tên lửa để tạo nên hệ thống vũ khí phòng không đa tầng, chiến đấu tiêu diệt mục tiêu đạt hiệu quả cao hơn trở thành xu hướng phổ biến của các nước trên thế giới. Nhờ có ưu điểm về sức cơ động, tốc độ bắn cao, sử dụng linh hoạt, bắn các mục tiêu trên không ngay trong tình huống không cần ra-đa chỉ thị mục tiêu nên pháo phòng không vẫn được quân đội các nước quan tâm cải tiến, hiện đại hóa và có những chương trình phát triển phù hợp.

LB Nga là một trong những nước đi đầu về cải tiến, hiện đại hóa các hệ thống pháo phòng không, điển hình là các chương trình hiện đại hóa toàn diện pháo phòng không xe kéo, pháo phòng không tự hành và các hệ thống pháo phòng không trên tàu. Pháo phòng không xe kéo hạng nhẹ ZU-23 chế tạo từ thời kỳ Liên Xô trước đây đã được cải tiến thành ZU-23M lắp hệ thống quang-điện tử tiên tiến, thiết bị nâng hạ cơ điện và cơ cấu hướng tự động, trang bị các khí tài bắt bám mục tiêu, định tầm la-de, truyền hình và khí tài hồng ngoại, bảo đảm cho pháo tác chiến cả ngày lẫn đêm. Ba Lan cũng đã hiện đại hóa pháo phòng không ZU-23 thành ZUR-23-3S JOD, lắp máy ngắm quang học mới và hệ thống nhận dạng mục tiêu tiên tiến. Đặc biệt, Nga đã hoàn tất việc nâng cấp hệ thống pháo phòng không tự hành ZSU-23 Shilka với việc thay thế các tổ hợp máy tính RPK-2 của ra-đa bằng tổ hợp máy tính số tốc độ cao RPK-2U; tích hợp các hệ thống trinh sát trên không với hệ thống chỉ huy, điều khiển bắn tự động; trang bị mới hệ thống tiếp nhận và truyền dự liệu cho pháo và nâng cấp xe cơ sở, bảo đảm cơ động nhanh trên mọi địa hình. Pháo phòng không tự hành ZSU-23 Shilka cải tiến đã tăng cường khả năng phát hiện, bắt bám mục tiêu; nâng cao khả năng chống nhiễu của ra-đa và hoạt động an toàn trong điều kiện tác chiến điện từ khốc liệt; tác chiến tốt trong điều kiện thời tiết xấu, địa hình phức tạp và ban đêm.

Các nước NATO cũng chú trọng cải tiến, nâng cấp pháo phòng không bằng những chương trình, dự án cụ thể. Quân đội Đức phát triển hệ thống pháo phòng không tự động MK-2000 dùng để thay thế các loại pháo phòng không 35mm 2 nòng đã lạc hậu. Pháo Mk-2000 có hai dạng, cỡ nòng 30mm và 35mm 2 nòng đã lạc hậu. Pháo Mk-2000 có hai dạng, cỡ nòng 30mm và 35mm, tốc độ bắn tới 3.000 phát/phút, tiêu diệt mục tiêu bay vận tốc lớn, độ chính xác cao. Hãng chế tạo vũ khí Bô-xpho của Thụy Điển đã cải tiến các hệ thống pháo phòng không 40mm 2 nòng sản xuất những năm 70 của thế kỷ trước bằng việc lắp thiết bị điều khiển bắn kỹ thuật số và nâng cao tốc độ bắn. Quân đội Phần Lan hiện đại hóa pháo phòng không hạng nhẹ VAMMAS, từ chỗ sử dụng 2 pháo thủ rút xuống còn một pháo thủ, trang bị khí tài hồng ngoại bảo đảm khả năng tác chiến ban đêm và nâng cao khả năng cho pháo tiêu diệt mục tiêu đang bay với vận tốc 400m/s. Thụy Sĩ đã trang bị hệ thống pháo phòng không mới nâng cấp, sử dụng đạn AHAED cỡ 35mm tiên tiến, cho phép giao chiến với nhiều mục tiêu trên không. Thụy Điển cũng phát triển hệ thống pháo phòng không mới CV-90, cỡ nòng 40mm, tháp quay điện năng, bắn đạn 3P cỡ 40mm. Pháo lắp ra-đa trinh sát TRS-2620 của hãng Thôm-xơn CSF, cho phép diệt mục tiêu với độ chính xác rất cao.

Gần đây, Nhật Bản đã phát triển hệ thống pháo phòng không tự động hiện đại L-90, cỡ nòng 35mm, tầm bắn hiệu dụng 4km, độ cao 3km, tốc độ bắn đạt 550 phát/phút. Pháo L-90 sử dụng 2 ra-đa riêng cho sục sạo và bám mục tiêu, có khả năng vừa điều khiển bắn mục tiêu vừa giám sát các mục tiêu khác, do đó giảm được thời gian bắt mục tiêu, tăng hiệu suất bắn. Ra-đa có cự ly phát hiện mục tiêu 20km, lắp bộ bám tự động trên ca-mê-ra CCD, máy tính số tốc độ cao, thời gian chuyển từ bắt mục tiêu sang ngắm bắn chỉ hết khoảng 4 đến 6 giây. Quân đội Crô-a-ti-a cũng đã trang bị pháo phòng không mới phát triển M-95, cỡ nòng 30mm, tốc độ bắn 600 phát/phút. Pháo M-95 cơ động linh hoạt, sử dụng xe địa hình BOV-30 loại 4 x 4 bánh, trọng lượng nhẹ, cơ động không thua xe bánh xích, tốc độ đạt 120km/h, có thể lội nước sâu 1,2m. Các hệ thống pháo phòng không mới đã góp phần nâng cao hiệu quả tác chiến trong hệ thống phòng không nhiều tầng, nhiều lớp của các quốc gia hiện nay.

DƯƠNG NAM HÒA