QĐND - Đến bây giờ đã 67 năm trôi qua, nhưng mỗi khi nhắc đến Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là trong ông lại sục sôi tinh thần của những ngày cùng đồng bào Tây Nguyên đứng lên giành chính quyền về tay nhân dân. Trong căn nhà nhỏ nằm ở khu chung cư Lê Lợi, thành phố Plei-cu, Gia Lai, ông Nguyễn Khoa (tức Nguyễn Khắc) đưa chúng tôi trở về những phút giây lịch sử trọng đại qua từng lời kể.

Ông Nguyễn Khoa sinh năm 1919, tại đồn điền chè Bàu Cạn (Gia Lai), học chữ Quốc ngữ từ cha đến hết bậc tiểu học rồi đi làm công nhân hái chè. Cuộc sống người lao động dưới chế độ áp bức, bóc lột của thực dân Pháp vô cùng khổ cực. Chàng thanh niên Nguyễn Khoa và những người bạn thợ của mình phải làm việc từ 14 đến 16 giờ/ngày, mà chỉ được thực dân Pháp trả 10 xu/ngày, sau giảm xuống còn 8 xu. Khi làm việc, hễ thấy ai đi vệ sinh là chúng đánh đập, cúp phạt, cắt lương. Khi bị ốm đau chúng đưa xuống nhà thương và chỉ cho dùng một loại thuốc Cuinine (thuốc chống sốt rét).

Vợ chồng lão thành cách mạng Nguyễn Khoa

Năm 1939, có hai đảng viên từ Sài Gòn và Huế lên Bàu Cạn gây dựng phong trào. Đó là đồng chí Trần Ren làm lái xe cho ông chủ và Phan Thủy Tú làm công nhân hái chè. Nguyễn Khoa được giác ngộ cách mạng từ những lần gặp gỡ hai đồng chí này. Ông nhớ lại: “Lúc đó, chúng tôi chưa hiểu mấy về chủ nghĩa cộng sản, nhưng sau được anh Trần Ren và chị Út (Thủy Tú) giảng giải, vì thế chúng tôi nghe theo, làm theo. Phong trào dần dần phát triển; các tổ chức như: Hội Cứu tế đỏ, Hội Cứu tế công nhân, Hội ái hữu... lần lượt ra đời hoạt động công khai thu hút được nhiều người tham gia. Thời gian đó, dưới sự lãnh đạo của Hội Cứu tế đã có 30 cuộc đấu tranh ở đồn điền nổ ra đòi tăng lương giảm giờ làm, chống đánh đập”.

Cuối năm 1940, đồng chí Phan Thủy Tú được giao nhiệm vụ đi Quy Nhơn (Bình Định) bắt liên lạc với tổ chức đảng, báo cáo tình hình, xin chỉ thị công tác thì bị mật thám Plei-cu bắt. Ngay lập tức tổ chức đảng ở Bàu Cạn cũng bị chúng phát hiện. Trần Ren, Lâm Thị Nở, Nguyễn Khoa đều bị bắt giam ở nhà lao Plei-cu. Những đòn tra tấn dã man không làm khuất phục được lòng trung kiên của những chiến sĩ cách mạng; không khai thác được gì chúng phải trả tự do cho Nguyễn Khoa.

Ra tù, Nguyễn Khoa tiếp tục hoạt động, trực tiếp đứng lớp dạy chữ Quốc ngữ cho công nhân, vận động người tham gia Hội Ái hữu. Rồi Nhật đảo chính Pháp, ông lại tham gia tổ chức Đoàn thanh niên chống Nhật ở Plei-cu. Nhớ lại thời gian hoạt động này, ông Khoa nói: “Ngày đó, cứ thứ 7, chủ nhật là đoàn tổ chức tự do diễn đàn. Tại đây, ai biết gì về tình hình trong nước và thế giới cứ nói, ai không biết thì hỏi? Ai biết thì trả lời. Đoàn thanh niên chống Nhật tổ chức tập luyện võ nghệ, rèn dao, rèn kiếm và tiến hành quân sự hóa toàn dân. Ai đi ra đường cũng có dao, kiếm, phụ nữ có dây buộc thắt lưng để sẵn sàng trói quân địch”.

Tất cả đã chuẩn bị thế và lực cho tổng khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân và chỉ đợi thời cơ đến. Và thời khắc lịch sử đã tới với nhân dân Gia Lai, ngày 23-8-1945, Nguyễn Khoa cùng với Trương Trợ dẫn 700 công nhân đồn điền Bàu Cạn và 300 đồng bào dân tộc thiểu số với gậy, dao, kiếm… tiến về Plei-cu, hòa cùng gần một vạn người ở khắp mọi nơi kéo về, lật đổ chính quyền của thực dân Pháp, mang lại tự do cho người dân Tây Nguyên.   

Bài và ảnh: Quang Hồi - Duy Thành