QĐND - Để cứu vãn cho chế độ Sài Gòn khỏi sụp đổ, năm 1961, đế quốc Mỹ quyết định tiến hành chiến lược “chiến tranh đặc biệt” ở miền Nam Việt Nam. Trong chiến lược “chiến tranh đặc biệt”, Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa chú trọng kế hoạch bình định miền Nam trong vòng 18 tháng của Stalây-Taylo, với trọng tâm là "quốc sách" ấp chiến lược. Về quân sự, chúng tăng cường các phương tiện chiến tranh hiện đại, áp dụng các “chiến thuật tân kỳ” như: “trực thăng vận”, “thiết xa vận”, được thực hiện ở miền Nam từ đầu năm 1962.

Đối với Đồng bằng sông Cửu Long (Khu 8 và Khu 9) các chiến thuật này có lợi cho đối phương về sức cơ động nhanh, binh khí kỹ thuật được phát huy ưu thế. Trước tình hình đó, Nghị quyết Trung ương Cục và Bộ Tư lệnh miền Nam chủ trương mở rộng vùng giải phóng, xây dựng căn cứ cách mạng, được liên hoàn thế trận hành lang Khu 8 và Khu 9, nhằm bẻ gãy thủ đoạn chiến thuật “trực thăng vận” và “thiết xa vận” của địch, nhằm giải quyết tư tưởng cho bộ đội ba thứ quân về cách đánh trong chiến tranh nhân dân của quân và dân ta.

Khu ủy và Bộ Tư lệnh Quân khu quán triệt chủ trương Trung ương Cục và Bộ Tư lệnh Miền nghiên cứu lại chiến trường tỉnh Cà Mau về thế trận mở mảng, bộ đội khu và bộ đội tỉnh phải tiêu diệt được cấp chi khu, nâng lên về mặt chiến thuật đánh điểm. Vào tháng 9 năm 1963, trong đêm, ta đồng loạt nổ súng diệt Chi khu Cái Nước và Chi khu Đầm Dơi của huyện Cái Nước và huyện Ngọc Hiển. Chiến thắng này tạo điều kiện cho quân và dân địa phương mở mảng, là giai đoạn đầu của chiến dịch Thu - Đông năm 1963 giành thắng lợi.

Vào mùa khô năm 1963 ở Khu 8, thắng lợi trận Ấp Bắc bước đầu đánh bại chiến thuật “thiết xa vận”, bắn rơi máy bay, diệt nhiều sinh lực địch. Chiến thắng Ấp Bắc được rút kinh nghiệm, phổ biến học tập ở các địa phương. Sau đó Trung ương Cục và Bộ Tư lệnh Miền phát động phong trào “Thi đua Ấp Bắc, giết giặc lập công”.

Thắng lợi bước đầu của chiến dịch Thu-Đông năm 1963 ở Cái Nước, Đầm Dơi được nghiên cứu kỹ, Khu ủy và Bộ Tư lệnh Quân khu kết hợp chặt chẽ giữa Tỉnh ủy và Tỉnh đội Cà Mau quyết định tạo một bước đột phá kết thúc chiến dịch Thu - Đông. Cụm cứ điểm Chà Là được chọn để tổ chức trận đánh đánh điểm, diệt viện. Với quyết tâm là phải diệt cho được lực lượng chủ lực địch và lữ đoàn dù, giải phóng nhiều xã, mở rộng tuyến hành lang sông Bảy Háp. Đây là trận đánh then chốt quyết định kết thúc chiến dịch Thu - Đông năm 1963. Yêu cầu quan trọng là triệt điểm, diệt viện, thực hiện tiêu diệt quân địch đổ bộ đường không tăng viện cho Chi khu Chà Là. Trung đoàn Bộ binh 2 có hai tiểu đoàn: Tiểu đoàn 306 và Tiểu đoàn 309 (Tiểu đoàn 309 là Tiểu đoàn U Minh tỉnh Cà Mau rút lên); Tiểu đoàn súng máy phòng không 207; lực lượng pháo binh hỗn hợp, hai đại đội địa phương huyện Ngọc Hiển và huyện Cái Nước thực hiện trận đánh này.

Cụm điểm Chà Là trở thành chi khu, sau khi Chi khu Cái Nước và Đầm Dơi bị ta tiêu diệt vào tháng 9 năm 1963. Chi khu Chà Là là cứ điểm khá kiên cố, hình thành khu tứ giác và hai đồn tam giác phía Nam căn cứ Chà Là hai bên bờ đông và bờ tây sông Bảy Háp. Ngoài lực lượng dân vệ, còn có đại đội bảo an và bộ máy hành chánh hoàn chỉnh. Được tăng cường một đại đội biệt động quân đóng dã ngoại theo ấp chiến lược án ngữ hướng bắc Chi khu Chà Là kiểm soát đường sông, thường xuyên hành quân đánh phá vào vùng giải phóng và khu căn cứ của ta hai huyện Ngọc Hiển và huyện Cái Nước. Chi khu Chà Là là vị trí độc lập, sự chi viện tiếp tế phải cơ động bằng tàu, thuyền. Trên đường sông, từ TX Cà Mau vào Chà Là cách nhau 30km về hướng Nam. Không trận địa pháo binh nào yểm trợ tới căn cứ này.

Trên cơ sở đó Khu ủy và Bộ Tư lệnh Quân khu đánh giá, nghiên cứu kỹ mặt nhược điểm về sự cô lập của căn cứ này. Bộ Tư lệnh Quân khu quyết định sử dụng Trung đoàn Bộ binh 2 được tăng cường Tiểu đoàn súng máy phòng không 207 và bộ phận pháo binh hỗn hợp quyết tâm đánh điểm, diệt viện. Quân khu thành lập Bộ Tư lệnh Mặt trận chỉ huy thống nhất Mặt trận Chà Là. Trong đêm, thế trận ta hình thành tiếp cận trận địa. Đến 23 giờ 30 phút, ngày 23-11-1963, bộ phận đánh điểm nổ súng giằng co quyết liệt. Sau hơn 2 giờ chiến đấu, ta làm chủ chi khu Chà Là và hai đồn tam giác bờ đông và bờ Tây sông Bảy Háp. Trận địa phục kích được hình thành theo ý định.

8 giờ ngày 24-11, địch cho máy bay ném bom, bắn pháo dọn bãi, sau đó cho trực thăng đổ quân từ nhiều hướng. Ta nổ súng hạ 4 trực thăng, số còn lại không dám hạ cánh. Địch tiếp tục đổ quân nhưng đều bị ta chặn đánh. Đến chiều, địch cho quân dù, lực lượng tổng trù bị của quân đội Sài Gòn đến chi viện. Khi quân dù vừa đổ xuống, lực lượng ta đồng loạt nổ súng xung phong, nhiều tên bị diệt khi dù còn bị vướng trên cây. Suốt 12 giờ chiến đấu, bộ đội ta đọ sức kiên cường hơn 50 lượt chiếc máy bay ném bom, hơn 100 lượt chiếc trực thăng đổ quân vào trận địa cho tiểu đoàn dù chạm đất. Với tinh thần gan dạ, dũng cảm và sức chiến đấu kiên cường của bộ đội, kết quả ta loại ra khỏi vòng chiến đấu 600 tên địch, bắn rơi 19 máy bay các loại. Ta diệt và đánh thiệt hại nặng 3 tiểu đoàn chủ lực của địch, trong đó có tiểu đoàn dù vừa chạm đất.

Trận Chà Là là một trận thắng lớn diệt nhiều sinh lực, bắn rơi nhiều máy bay địch ở chiến trường miền Tây Nam Bộ trong năm 1963. Đây là trận tập trung lực lượng cao nhất của Quân khu lúc bấy giờ, là trận then chốt quyết định đánh điểm, diệt viện kết thúc đợt hoạt động năm 1963. Trận Chà Là cũng là trận tập trung chỉ đạo của Khu ủy và Bộ Tư lệnh Quân khu có thành lập Ban Chỉ huy thống nhất Mặt trận Chà Là.

Ý nghĩa thắng lợi trận Chà Là không chỉ đơn thuần diệt sinh lực địch, phương tiện chiến tranh của Mỹ và quân đội Việt Nam Cộng hòa, mà quan trọng hơn là giải quyết vấn đề tư tưởng cho LLVT ba thứ quân. Đặc biệt, quân chủ lực là giải quyết cách đánh binh chủng hợp thành có quy mô hiệp đồng tác chiến cao. Trận Chà Là cũng đã góp phần giải quyết cách đánh chiến thuật “trực thăng vận” mà Mỹ và quân đội Việt Nam Cộng hòa áp dụng lúc bấy giờ ở lãnh thổ Đồng bằng sông Cửu Long. Bởi, đầu năm 1962, chúng đổ quân vào ấp Thanh Tùng, huyện Ngọc Hiển; Cầu Dang, Giáp Nước và Tân Hưng Tây thuộc huyện Cái Nước làm cho dân chúng sợ sệt hoang mang. Bộ đội ta lúng túng về cách đánh. Trận Chà Là cũng làm cho bộ đội ta vững vàng về tư tưởng, không lo ngại về cách đánh.

Qua chiến thắng Chà Là cho thấy: Khu ủy và Bộ Tư lệnh Quân khu đã nhận định đúng về đặc điểm tình hình chung và tình hình địch ở cứ điểm Chà Là; dùng lực lượng cân sức có quyết tâm cao, sử dụng lực lượng trung đoàn tăng cường. Tổ chức thực hành tiến công cụm cứ điểm, buộc địch phải đổ quân đúng ý định của ta để ta diệt viện giành thắng lợi.

Sau chiến thắng Chà Là, vùng giải phóng được mở rộng, thế trận chiến tranh nhân dân được củng cố. Phong trào nhân dân du kích chiến tranh được phát triển, ấp, xã, huyện, lực lượng ít cũng đánh được chiến thuật “trực thăng vận”. Sau khi rút kinh nghiệm trận Chà Là, mùa khô năm 1964 đầu cao điểm chiến dịch Vĩnh Thuận trong 7 ngày đêm, ta tiêu diệt hơn 600 tên địch, diệt tiểu đoàn "Cọp đen" quân đội Việt Nam Cộng hòa ở kinh xáng Huyện Sử và tiểu đoàn dù ở Kinh Mười Bốn, Vĩnh Thuận. Điều này chứng tỏ, tiểu đoàn của ta có đủ khả năng tiêu diệt tiểu đoàn địch là mấu chốt giải quyết tốt tư tưởng cho bộ đội.

NGUYỄN VĂN QUANG