Lán của tòa soạn và nhà in đặt ngay trên sườn đồi Pu Ma Hong (đồi Ngựa Hí), ở Mường Phăng, chỉ cách hầm của Tổng Tư lệnh và Chủ nhiệm Chính trị mặt trận một cánh đồng. Nghĩa là từ Pu Ma Hong, mọi thông tin chính thống của Sở chỉ huy chiến dịch được tòa soạn báo kịp thời tiếp nhận để chuyển tải đến các đơn vị bộ đội và dân công hỏa tuyến.

Ngày 28-12-1953, số đầu tiên của Báo Quân đội nhân dân tiền phương xuất bản (số 116-lấy theo số báo ở hậu phương) với tít lớn ở trang đầu: Việt Nam Dân chủ cộng hòa năm thứ X-Độc lập tự do hạnh phúc và tên Báo Quân đội nhân dân xuất bản tại Mặt trận-tờ báo của Quân đội quốc gia và dân quân Việt Nam. Lúc đầu, báo ra hai trang, cách 4, 5 ngày một số. Đến tháng 3-1954, cứ 2 đến 3 ngày ra một số, có lúc ra hằng ngày.

Đại diện Báo Quân đội nhân dân trao 33 số báo xuất bản tại Mặt trận Điện Biên Phủ tặng Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên. 

Tết Giáp Ngọ năm 1954, lần đầu tiên ở mặt trận, bộ đội và dân công được đọc những dòng thơ chúc Tết có chữ ký của Chủ tịch Hồ Chí Minh trên Báo Quân đội nhân dân số ra ngày 1-2-1954. Ngày 11-5-1954, số báo 147 chạy tít lớn tràn trên trang nhất của tờ báo, Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp công bố: Quân ta đã toàn thắng trên mặt trận Điện Biên Phủ. Ngày 16-5-1954, Tòa soạn báo tiền phương ra số đặc biệt chào mừng Chiến thắng Điện Biên Phủ, số 148 là số báo cuối cùng xuất bản tại mặt trận.

Các số báo đã phản ánh rất nhanh nhạy, kịp thời những sự kiện chính trị-xã hội trong nước và thế giới, nhất là diễn biến Chiến dịch Điện Biên Phủ với thái độ khách quan, trung thực; ca ngợi những tấm gương anh hùng, quả cảm trong chiến đấu với giặc Pháp, nhưng không hề né tránh tiêu cực trong bộ đội. Nếu số báo 117 ca ngợi các chiến sĩ “Lấy lưng làm bệ kê súng máy” khi đánh nhau với quân Pháp thì số báo 143 ra ngày 10-4-1954 đăng thông tin “Nhân viên trạm tải thương bị truy tố trước tòa án binh mặt trận vì không chấp hành 5 điều kỷ luật chiến trường”.

Lực lượng của Tòa soạn tiền phương khi đó chỉ có 5 người, gồm: Hoàng Xuân Tùy-phụ trách chung; Trần Cư-thư ký tòa soạn; Phạm Phú Bằng, Nguyễn Khắc Tiếp-phóng viên; Nguyễn Bích-họa sĩ trình bày báo. Đó là Tòa soạn tiền phương của Báo Quân đội nhân dân, nơi xuất bản những số báo độc nhất vô nhị trong lịch sử báo chí Việt Nam và thế giới, được viết, in ấn và phát hành ngay tại chiến trường. Đội ngũ làm báo đã khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, kịp thời xuất bản báo và cũng là những người tự phát hành báo, đưa báo đến tận tay chiến sĩ nơi công sự.

Khó có một tòa soạn báo nào trong chiến tranh lại làm được như vậy. Nhìn ở phương diện di sản, ở dạng vật chất, các số báo này có thể coi như bảo vật quốc gia, là di sản tư liệu.

Theo Luật Di sản văn hóa năm 2024, 33 số báo này chính là di sản tư liệu, bởi: a) Nội dung thông tin được thể hiện bằng ký tự, mật mã, chữ viết, hình vẽ trên vật mang tin là lá cây, xương, gỗ, đá, gốm, giấy, nhựa, vải, kính, kim loại hoặc trên vật mang tin có chất liệu khác; b) Nội dung thông tin được thể hiện bằng âm thanh, hình ảnh tĩnh, động trên vật mang tin là phim, ảnh, bản ghi, bản thu âm và các vật mang tin gốc khác; c) Nội dung thông tin được thể hiện bằng dạng số trên vật mang tin chứa đựng dữ liệu điện tử.

Di sản tư liệu được nhận diện theo các tiêu chí sau đây: a) Bảo đảm tính xác thực gồm: Nội dung thông tin gốc, đầy đủ được ghi lại có chủ đích trên vật mang tin gốc phải rõ nguồn gốc, xuất xứ, thời điểm tạo lập, quá trình hình thành, lưu giữ và quyền sở hữu; b) Bảo đảm tính độc bản và độc đáo gồm: Nội dung thông tin và hình thức, phong cách vật mang tin có giá trị tiêu biểu, duy nhất, hiếm có cho một loại hình, một giai đoạn lịch sử hay một nền văn hóa của quốc gia, khu vực hoặc thế giới (mục 2, 3, điều 53, chương IV của Luật Di sản văn hóa: Luật số 45/2024/QH15, Hà Nội ngày 23-11-2024).

Triển lãm ảnh “33 số báo Quân đội nhân dân đặc biệt xuất bản tại Mặt trận Điện Biên Phủ” tại Di tích Sở chỉ huy Chiến dịch Điện Biên Phủ ở Mường Phăng. Ảnh: KHÁNH ĐIỆP 

Với ý nghĩa đó, chúng ta thực hiện các công việc để công nhận 33 số báo này là di sản ký ức tư liệu của Việt Nam. Như đã phân tích, có thể thấy, trong lịch sử báo chí Việt Nam và lịch sử báo chí thế giới, 33 số báo này có tính chất và giá trị độc nhất vô nhị. Hiện tại, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) có Chương trình ký ức thế giới (Memory of the world, viết tắt là MOW) và UNESCO công nhận di sản ký ức tư liệu dựa trên các tiêu chí về tính nguyên bản, giá trị lịch sử, văn hóa và ý nghĩa quốc tế, bảo đảm di sản đó có tầm quan trọng trong ký ức tập thể của nhân loại và có ý nghĩa toàn cầu. 

Để được công nhận, tài liệu phải thể hiện được sự độc đáo và giá trị nổi bật, mang tầm vóc quốc tế. Các tiêu chí để được lựa chọn là di sản tư liệu thế giới gồm: Tính xác thực; ý nghĩa quốc tế với tính độc đáo và tính không thể thay thế.

Những tiêu chí riêng: Thời gian, địa điểm, con người, chủ đề và đề tài, hình thức và thể loại, ý nghĩa xã hội, tinh thần và cộng đồng. Vậy tại sao thế hệ hôm nay lại không nghĩ tới việc xây dựng hồ sơ trình UNESCO vinh danh 33 số báo này là di sản văn hóa trong danh mục di sản ký ức thế giới, hoặc trong danh mục ký ức tư liệu châu Á-Thái Bình Dương?

Niềm tự hào về truyền thống của Báo Quân đội nhân dân, tư tưởng kế thừa, phát huy truyền thống của Quân đội nhân dân Việt Nam sẽ giúp chúng ta thực hiện được công việc này. Theo chúng tôi, phải để 33 số báo đặc biệt này trở thành hành trang cho thế hệ làm báo hôm nay và mai sau. 

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Quốc phòng an ninh xem các tin, bài liên quan.