Hợp đồng lịch sử
Hợp đồng mua bán vũ khí với A-rập Xê-út được ký dưới thời chính phủ của Thủ tướng Xtê-phen Ha-pơ (Stephen Harper) trong giai đoạn 2013-2014, theo đó, Ca-na-đa sẽ bán xe thiết giáp cùng hệ thống vũ khí đi kèm, các phụ tùng và thông tin kỹ thuật cho A-rập Xê-út. Với tổng trị giá hơn 11 tỷ USD, đây là thương vụ bán vũ khí lớn nhất trong lịch sử Ca-na-đa từ trước tới nay.
Trước đây, Ca-na-đa từng xuất khẩu xe thiết giáp nhẹ sang A-rập Xê-út vào đầu những năm 1990. Trong giai đoạn 2012-2013, A-rập Xê-út chiếm 33% tổng lượng xuất khẩu vũ khí của Ca-na-đa, trị giá 575 triệu USD.
Các trang thiết bị, vũ khí do Ca-na-đa chế tạo đang thu hút sự quan tâm của nhiều khách hàng trên thế giới, trong đó có A-rập Xê-út. Ảnh: ctvnews.ca
Tuy nhiên, thương vụ mua bán vũ khí “khủng” của Ca-na-đa đang gặp trở ngại lớn sau khi có nhiều nhân vật chỉ trích cho rằng A-rập Xê-út là một trong những nước có nhiều hoạt động vi phạm nhân quyền. Theo Luật Liên bang của Ca-na-đa, Ốt-ta-oa (Ottawa) phải xem xét và cân nhắc xem liệu việc vận chuyển vũ khí sang các nước có thành tích nhân quyền kém có thể khiến người dân địa phương gặp nguy hiểm hay không.
Kể từ khi A-rập Xê-út phát động chiến dịch quân sự nhằm chống lại phiến quân Houthi tại Y-ê-men hồi tháng 3 năm ngoái, khoảng 6.300 người đã thiệt mạng trong cuộc xung đột một năm qua, một nửa trong số này là dân thường. Vụ chính quyền Ri-át hành quyết 47 tù nhân, trong đó có giáo sĩ Hồi giáo dòng Si-ai Sếch An Nim-rơ Nim-rơ (Sheik al-Nimr Nimr) hồi đầu năm đã gây ra làn sóng phản đối lan rộng trong khắp thế giới Hồi giáo, làm gia tăng căng thẳng sắc tộc ở khu vực Trung Đông. Nhiều nước, trong đó có Ca-na-đa công khai lên án chính phủ A-rập Xê-út. Trong một tuyên bố, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Ca-na-đa Xtê-phan Đi-ông (Stéphane Dion) công khai chỉ trích việc xử tử các giáo sĩ hôm 2-1 và kêu gọi A-rập Xê-út "bảo vệ nhân quyền, tôn trọng những người bất đồng chính kiến ôn hòa và bảo đảm công bằng trong thủ tục tố tụng tư pháp".
Thế nhưng, trong một động thái khá bất ngờ, ngày 8-4 vừa qua, ông Xtê-phan Đi-ông chính là người đặt bút phê chuẩn 6 giấy phép xuất khẩu đối với phần lớn lô hàng sẽ được bán cho A-rập Xê-út trong hợp đồng gây nhiều tranh cãi trị giá hơn 11 tỷ USD trên sau khi tham vấn Bộ Quốc phòng và một số đơn vị chức năng trong Bộ Các vấn đề toàn cầu. Các giấy phép trên cho phép xuất khẩu hơn 70% số hàng đã ký theo hợp đồng (trị giá hơn 8 tỷ USD). Đây là một bước đi quan trọng trong quy trình kiểm soát vũ khí của Ca-na-đa, vì theo quy định tại nước này, mọi thỏa thuận bán vũ khí chỉ chính thức có hiệu lực khi được cấp giấy phép xuất khẩu.
Vẫn bán vũ khí, miễn không đi ngược lợi ích chiến lược
Theo giải thích của Bộ trưởng Xtê-phan Đi-ông, "những thông tin đáng tin cậy và mới nhất cho thấy A-rập Xê-út không lạm dụng việc được trang bị vũ khí để vi phạm nhân quyền". Ông khẳng định, vũ khí được bán cho A-rập Xê-út đã được sử dụng đúng mục đích cũng như không đi ngược với những lợi ích chiến lược của Ca-na-đa và các đồng minh. Nếu thương vụ này bị hủy bỏ, điều này không chỉ làm ảnh hưởng tới uy tín của chính phủ mà còn tước đi hàng chục nghìn việc làm trong ngành chế tạo vũ khí. “Rõ ràng sẽ có khó khăn cho Ca-na-đa trong việc tiến hành các vụ thương mại quốc tế... Chính phủ tiền nhiệm đã ký vào một hợp đồng và chúng ta phải tôn trọng hợp đồng đó”, Thủ tướng Tru-đô nói.
Bộ trưởng Thương mại Ca-na-đa Ét Phát (Ed Fast) cho biết, “hợp đồng lịch sử” trong 14 năm này sẽ tạo và duy trì khoảng 3.000 việc làm mỗi năm cho Ca-na-đa, đồng thời tạo động lực cho hơn 500 công ty trên khắp nước này trong việc cung cấp các bộ phận và vật liệu cho các đơn vị chế tạo vũ khí xuất khẩu.
Giữ quan điểm trung lập, nghị sĩ đảng Bảo thủ Tô-ni Cli-men (Tony Clement) cho rằng, việc kiểm soát xuất khẩu vũ khí của Ca-na-đa không đòi hỏi các bằng chứng chắc chắn về các hành vi vi phạm nhân quyền mà chỉ cần dựa trên một sự đánh giá về nguy cơ sử dụng sai mục đích. Theo ông Cli-men, nếu một đánh giá thiên về việc A-rập Xê-út có nguy cơ lạm dụng vũ khí đe dọa đến dân thường thì thỏa thuận trên cần được hủy bỏ.
Trong khi đó, Chủ tịch đảng Dân chủ mới (NDP) Thô-mát Mun-ca-ia (Thomas Mulcair) đã cáo buộc chính quyền Thủ tướng Giu-xtin Tru-đô lừa dối người dân về những chi tiết liên quan đến người chịu trách nhiệm ký kết và nội dung trong thỏa thuận bán vũ khí trên, nhấn mạnh đây là "một vấn đề nghiêm trọng".
LINH OANH