Chính phủ Nhật Bản hiện đang thảo luận các phương án thay thế hệ thống Aegis Ashore, trong đó bao gồm việc tìm kiếm sự liên kết với hệ thống phòng vệ tên lửa tổng hợp của Mỹ (IAMD). Nhưng phương án này vấp phải sự lo ngại lớn về kỹ thuật cũng như khả năng vi phạm Hiến pháp Nhật Bản. Trong Đại cương Kế hoạch phòng vệ sửa đổi năm 2018, Nhật Bản đã đề cập tới khả năng này. Đề xuất gần đây của đảng Dân chủ Tự do (LDP) lên Thủ tướng Abe Shinzo cũng đề nghị Chính phủ thảo luận về việc tăng cường liên kết với IAMD của Mỹ, phóng các vệ tinh không người lái dạng nhỏ có lắp đặt hệ thống cảm biến để tìm kiếm, theo dõi tên lửa thế hệ mới, tận dụng máy bay không người lái, hệ thống vệ tinh theo dõi giám sát... Tuy nhiên, để thực hiện được các đề xuất này cần có khoản kinh phí khổng lồ. Sáng kiến IAMD của Mỹ sẽ đòi hỏi sự kết hợp tất cả khu vực như đất liền, trên biển, trên không, vũ trụ, internet, thông qua hệ thống liên lạc và sử dụng các máy bay chiến đấu, máy bay cảnh báo sớm...

leftcenterrightdel
Tổ hợp phòng thủ tên lửa Aegis Ashore tại Kauai, Hawaii. Ảnh minh họa: MDA

Quan trọng hơn, nếu Nhật-Mỹ phối hợp tác chiến dựa trên IAMD sẽ vi phạm quy định trong Hiến pháp Nhật Bản về “nhất thể hóa việc sử dụng vũ khí với nước khác”. Chính phủ Nhật từng có chủ trương sẽ độc lập trong việc đưa ra quyết định phóng tên lửa đánh chặn. Nhưng các quan chức Bộ Quốc phòng Nhật Bản lại cho rằng việc đưa ra quyết định độc lập rất khó khăn và thực tế cần có sự chỉ đạo từ quân đội Mỹ.

Trước đó, Bộ Quốc phòng cũng đã đưa ra 3 phương án: Phương án thứ nhất là tăng số lượng tàu khu trục trang bị hệ thống tên lửa Aegis; phương án 2 là xây dựng các căn cứ phóng tên lửa đánh chặn và hệ thống radar tại các căn cứ trên biển như đảo nhân tạo; phương án 3 là hệ thống radar được trang bị trên mặt đất, còn hệ thống phóng tên lửa được trang bị trên các tàu chiến. Tuy nhiên, cả 3 phương án này đều bộc lộ những điểm bất cập khiến Chính phủ Nhật Bản chưa thể đưa ra quyết định cuối cùng.

Tuy nhiên, điểm mấu chốt cản trở lựa chọn phương án thay thế Aegis Ashore vẫn là khó khăn trong việc đưa ra quyết định Nhật Bản có thể sở hữu năng lực tấn công hay không, hay tiếp tục theo đuổi chính sách phòng vệ tích cực đến cùng. Hội đồng An ninh Quốc gia Nhật Bản sẽ xem xét hệ thống vũ khí mới, có thể là loại tấn công để thay thế cho Aegis Ahshore vào tháng 10 tới. Trước đó, Thủ tướng Abe Shinzo đã đề xuất một lựa chọn, có thể là vũ khí tấn công phủ đầu của Nhật Bản lên Hội đồng An ninh Quốc gia để xem xét và ra quyết định. Còn theo Bộ trưởng Quốc phòng Taro Kono, việc mua vũ khí cho phép Nhật Bản tấn công căn cứ tên lửa của đối phương là lựa chọn mà Tokyo cân nhắc để tăng cường phòng thủ tên lửa đạn đạo.

Việc hiện thực hóa sở hữu năng lực tấn công vấp phải rào cản Hiến pháp, cụ thể là chủ trương phòng vệ tích cực của Nhật Bản. Tokyo đã đưa ra ràng buộc liên quan tới chính sách phòng vệ tích cực. Theo đó, trên cơ sở Hiệp ước An ninh Nhật-Mỹ, Nhật Bản sẽ đóng vai trò phòng thủ, Mỹ sẽ có vai trò tấn công và Nhật Bản không trang bị vũ khí với mục đích tấn công căn cứ đối phương. Nếu Nhật Bản sở hữu năng lực tấn công sẽ làm thay đổi hoàn toàn chính sách phòng vệ của nước này. 

Ngoài ra, các vấn đề mang tính kỹ thuật cũng là trở ngại để Nhật Bản có thể đưa ra quyết định lựa chọn các loại vũ khí tấn công thay thế. Nhật Bản được cho là gặp nhiều khó khăn trong vấn đề kinh phí và kỹ thuật để sở hữu năng lực tấn công căn cứ đối phương, bao gồm năng lực tấn công phá hủy căn cứ tên lửa, phá hủy hệ thống radar phòng không bằng máy điện tử có khả năng kiểm soát chính xác mục tiêu...

Hiện nay, các tranh luận ở Nhật Bản đang tập trung vào việc liệu nước này có nên sở hữu các loại vũ khí có thể tấn công các căn cứ của đối phương để chống lại các nguy cơ từ tên lửa đạn đạo của Triều Tiên và mối đe dọa ngày càng tăng từ Trung Quốc hay không. Trong đề xuất của LDP có đề cập rằng, các quốc gia đang phát triển hệ thống tên lửa mới, làm thay đổi cục diện cuộc chơi với khả năng phá hủy các hệ thống phòng vệ tên lửa từ trước đến nay. Trong đó, Trung Quốc và Nga đang thúc đẩy phát triển tên lửa siêu thanh, với tốc độ gấp 5 lần tốc độ âm thanh. Triều Tiên cũng đang tiến hành thử nghiệm tên lửa mới có thể tạo ra quỹ đạo không đổi ở tầm thấp. Quan chức Bộ Quốc phòng Nhật Bản cho rằng, dù có bố trí hệ thống Aegis Ashore, việc đánh chặn các loại tên lửa thế hệ mới là cực kỳ khó. 

Vì vậy, việc lựa chọn thay thế Aegis Ashore gần như là chắc chắn đối với Chính phủ Nhật Bản trong bối cảnh ngày càng nổi lên các thách thức an ninh như hiện nay. Tuy nhiên, đây rõ ràng không thể là vấn đề có thể quyết định trong một sớm một chiều mà cần cân nhắc kỹ càng, bởi nó không chỉ ảnh hưởng tới chính sách an ninh quốc phòng của Nhật Bản, mà còn có thể gây ra những phản ứng không mong muốn của các nước trong khu vực.

HẠNH NGUYÊN