Lịch sử phát triển máy bay không người lái quân sự

QĐND Online - Đầu năm 2001, lần đầu tiên Mỹ bắn thử nghiệm thành công tên lửa Hellfire trên máy bay trinh sát không người lái (MBKNL) MQ-1 Predator và biến nó trở thành MBKNL đầu tiên được vũ trang. Những năm sau đó, Predator đã gây nhiều chú ý khi được quân đội Mỹ đưa vào sử dụng với tần suất ngày càng tăng tại Afghanistan, Iraq và gần đây nhất là Libya. Sau Predator, nhiều thế hệ MBKNL chiến đấu khác đã được phát triển và đưa vào sử dụng với các tính năng kỹ chiến thuật ngày càng hoàn thiện.

Lịch sử phát triển của MBKNL bắt đầu từ những năm giữa thế kỷ 20. Những MBKNL quân sự đầu tiên được nghiên cứu và chế tạo nhằm đáp ứng nhu cầu do thám trinh sát các mục tiêu chiến lược của đối phương. Cuối những năm 1950, máy bay do thám U-2 với trần bay lên tới 21 km (gần như bất khả xâm phạm đối với các hệ thống phòng không thời bấy giờ) đã từng là công cụ do thám hiệu quả của Mỹ trên lãnh thổ của Liên Xô và nhiều nước XHCN khác. MBKNL là công cụ được thiết kế để thay thế cho máy bay trinh sát có người lái U-2. Trong chiến tranh Việt Nam, Mỹ đã đưa vào sử dụng MBKNL quân sự đầu tiên mang tên AQM-34 (biệt danh Lightning Bug - Đom đóm).  Đây là một dự án tốn kém và đầy kỳ vọng, tuy nhiên kết quả lại không được như mọng đợi và việc nghiên cứu, phát triển MBKNL quân sự đã bị lãng quên trong nhiều năm.

UAV MQ-1 Predator.

Trong những năm 1980, các thế hệ MBKNL vẫn tiếp tục được phát triển tại nhiều nước trên thế giới nhưng trong khuôn khổ các dự án ít tham vọng hơn. Đáng kể trong giai đoạn này có một MBKNL loại nhỏ của Israel mang tên IAI Scout (IAI - Israel Aircraft Industries). Trong chiến tranh Lebanon năm 1982, IAI Scout mang theo máy phát vô tuyến khiến cho radar của đối phương lầm tưởng nó là một máy bay chiến đấu thực và báo động hệ thống tên lửa phòng không(TLPK). Khi radar của các hệ thống TLPK họat động, chúng trở nên lộ liễu và có thể dễ dàng bị tấn công bởi tên lửa chống bức xạ. Nhờ phương pháp này, Israel đã tiêu diệt 28 tổ hợp TLPK của Syria triển khai tại Lebanon.

Cuối những năm 80, với sự hợp tác của Israel, Mỹ bắt đầu phát triển hệ thống MBKNL Pioneer và đưa vào sử dụng trong chiến tranh Vùng vịnh với mục đích do thám, trinh sát chiến trường.

Sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ cuối thế kỷ 20, đặc biệt là công nghệ truyền thông vệ tinh đã cho phép những máy bay không người lái phát triển vượt bậc. Điển hình là MBKNL Predator được Mỹ đưa vào sử dụng lần đầu tiên năm 1995 tại Bosnia. Predator có thể liên lạc trực tiếp với trạm thu phát tín hiệu qua kênh tín hiệu LOS (tốc độ 4.5 MB/s), qua mạng vệ tinh SATCOM dân sự (1.5 MB/s) hoặc SATCOM quân sự - MILSATCOM (16KB/s).

Sau khi được vũ trang, Predator đã được sử dụng tại Afghanistan, Pakistan, Iraq, Yemen và Lybia. Theo các tài liệu từ phía Mỹ, Predator đã theo dõi và tấn công thành công một số mục tiêu nghi ngờ là nhân vật quan trọng của al-Qaeda và các mục tiêu quân sự mặt đất tại Afghanistan và Pakistan. Tuy nhiên, các MBKNL này cũng có thể trở thành những mục tiêu dễ dàng do khả năng cơ động kém, trong chiến dịch tại Iraq, ngoài các tổn thất do lý do kỹ thuật và thời tiết, 3 chiếc Predator đã bị bắn rơi, 2 chiếc do TLPK và 1 chiếc bị hạ bởi Mig-25 của Iraq.

Trong những năm gần đây, Predator đang được Mỹ thay thế bằng các MBKNL MQ-9 Reaper có thiết kế tương tự với nhiều cải tiến kỹ thuật và trọng tải vũ khí lớn hơn. Mỹ cũng có kế hoạch phát triển và đưa vào sử dụng những mẫu MBKNL khác như MBKNL chiến đấu Boeing X-45 và X-47 có kết cấu khí động học tương tự máy bay ném bom B-2 Spirits, MBKNL trinh sát RQ-4 Global Hawk có trần bay 19km…

Do thời kỳ gián đoạn sau khi Liên Xô sụp đổ, mức độ phát triển trong lĩnh vực MBKNL của Nga có phần tụt hậu so với các quốc gia Phương Tây, nhưng đây cũng là một hướng đi được chú ý. Các công ty công nghiệp quốc phòng của Nga có xu hướng phát triển những MBKNL với mục đích trinh sát và tác chiến điện tử. Các MBKNL loại này không đòi hỏi hệ thống dẫn đường có độ chính xác cao, có khả năng vô hiệu hóa radar của các hệ thống phòng thủ tên lửa, vũ khí thông minh và làm nhiễu mạng truyền tin của đối phương. Thậm chí, các chuyên gia Nga cho rằng những thiết bị như vậy còn có thể vô hiệu hóa tàu sân bay của đối phương.

Việc ứng dụng MBKNL mở ra nhiều khả năng mới đầy hứa hẹn đáp ứng nhiều nhiệm vụ mà máy bay có người lái không thể thực hiện được. MBKNL có thể thực hiện những nhiệm vụ sâu trong hệ thống phòng thủ của đối phương mà không nguy hiểm đến tính mạng của phi công, có thể thực hiện những nhiệm vụ nằm ngoài khả năng chịu đựng về mặt sinh học của phi công như bay liên tục trong thời gian dài... Tuy hiện tại còn nhiều giới hạn về kỹ thuật, nhưng với tốc độ phát triển nhanh, trong tương lai, các hệ thống MBKNL chắc chắn sẽ được đưa vào sử dụng rộng rãi.

Phùng Kim Phương (tổng hợp)