Về thăm làng K130

Ông Trần Đình Trọng, người chỉ huy thi công con đường qua tim làng Hạ Lội ngày 13-8-1968.

Nhớ thời “Xe chưa qua - nhà không tiếc”

Trong ngôi nhà nhỏ, nằm ở đầu thôn Vĩnh Long, xã Tiến Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh ông Trần Đình Trọng, 78 tuổi, nguyên Chủ tịch xã Tiến Lộc từ năm 1963 đến 1974 - người nhận lệnh và chỉ huy thi công con đường dài gần 1km chạy xuyên qua tim làng Hạ Lội, nối quốc lộ 1A với bến phà cầu Già, thông đường cho xe qua vào tối ngày 13-8-1968, bồi hồi kể lại:

- Từ năm 1967, không quân Mỹ tập trung đánh phá quốc lộ 1A đoạn qua địa phận Hà Tĩnh. Chúng tập trung đánh ác liệt nhất vào các điểm: phà Thượng Gia, cầu Cổ Ngựa, cầu Già, cầu Nghèn... hòng cắt đứt mạch máu giao thông đường bộ duy nhất chi viện cho chiến trường miền Nam. Đặc biệt trong hai tháng (7 và 8-1968), có ngày không quân Mỹ huy động tới 16 lượt máy bay B52, ném hàng trăm tấn bom xuống các trọng điểm này. Do tuyến quốc lộ 1A chạy qua xã Tiến Lộc, hai bên là đầm lầy, vì vậy nếu đường bị bom đánh trúng, rất khó khắc phục.

Bà Lương Thị Long, 73 tuổi kể lại: “Những năm chiến tranh, vị trí làng Hạ Lội ở bên quốc lộ 1A nên thường xuyên bị không quân Mỹ đánh phá. Trong làng chẳng còn ngôi nhà nào còn nguyên vẹn. Vật liệu dựng nhà hồi đó còn quý hơn vàng. Thế mà khi cần, người dân sẵn sàng dỡ nhà để lấp hố bom”.

Con đường làm trong 8 giờ

Đầu tháng 8-1968, không quân Mỹ tăng cường đánh phá quốc lộ 1A và đường 15A. Cầu Già trên quốc lộ 1A bị đánh sập. Đoạn quốc lộ chạy qua xã Tiến Lộc bị bom băm nát. Toàn bộ phương tiện cơ giới phải vòng tránh đi theo đường 15A. Từ ngày 10 đến 13 - 8, do bị đánh phá ác liệt, nên cả hai con đường huyết mạch tạm thời bị cắt đứt khiến hàng trăm xe ô tô vận tải hàng phục vụ chiến trường miền Nam qua đây bị tắc lại.

Đúng lúc này một đoàn xe 130 chiếc chở hàng đặc biệt chi viện gấp cho chiến trường miền Nam cần được đi ngay. Bộ Chính trị và Bộ Giao thông - Vận tải quyết định tìm mọi cách thông đường, giải phóng cho đoàn xe. Chỉ thị của Bộ Chính trị được truyền trực tiếp xuống Ban bảo đảm giao thông tỉnh Hà Tĩnh. Một quyết định táo bạo được đưa ra: Mở một con đường mới xuyên qua tim làng Hạ Lội, xã Tiến Lộc, như thế vừa có thể bảo đảm thông đường, vừa giữ được bí mật. Vì con đường xuyên qua làng được những lũy tre, vườn cây che chắn nên có thể thi công và di chuyển cả ngày và đêm.

Ông Trọng nhớ lại:

- 11 giờ ngày 13-8 tôi được triệu tập lên huyện nhận nhiệm vụ tối mật. Lên tới huyện tôi được biết Bộ Chính trị quyết định mở con đường xuyên qua làng Hạ Lội. Ngay sau khi trở về, tôi triệu tập Ban bảo đảm giao thông của xã, triển khai việc thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị.

Sau khi tôi phổ biến xong chủ trương của Bộ Chính trị, người đầu tiên phát biểu là bác Lê Bá Kiên - chủ ngôi nhà ở đầu con đường dự kiến sẽ đi qua - Bá Kiên nói: Tôi tin vào lãnh đạo xã và cấp trên. Tôi có hai nhà nhưng tôi cho nhà nước dỡ để làm đường. Đất đó, vườn đó và cả gia đình tôi cũng xin được góp công tham gia làm con đường.

Tiếp theo, cụ Đinh Thị Tý, 72 tuổi, chồng mất sớm, đứng lên nói: “Nhà tôi nhỏ, không đủ gỗ để lót đường, tôi có cỗ hậu sự xin hiến để lát đường cho xe qua”. Nghe cụ Tý nói tôi và nhiều người có mặt hôm đó đã khóc. Tôi vừa khóc vừa nói với cụ Tý: “Cháu xin cảm ơn lòng tốt của bà. Nhưng bà già, lại cô đơn, cỗ hậu sự nên để lại...”. Nghe thế, cụ Tý nổi giận: “Anh nói thế là không được. Nếu nước nhà thống nhất thì chắc chắn tôi sẽ có cỗ áo quan tốt hơn, nếu còn chiến tranh mà tôi mất thì bó chiếu tôi cũng vui lòng...”.

Bà Nguyễn Thị Lan, xóm Vĩnh Tiến, làng K130 trước ngôi nhà được dựng lại ngay trên nền con đường năm xưa.

Cuộc họp kết thúc với 100% người dân ủng hộ việc làm đường. Chỉ trong 8 giờ, 130 căn nhà đã dỡ xong và con đường dài gần 1km được bộ đội, thanh niên xung phong và hàng nghìn người dân gấp rút làm đã được hoàn thành. Đúng nửa đêm, chiếc xe đầu tiên đã lăn bánh từ đường 1A rẽ vào con đường mới trong làng Hạ Lội để đến bến phà cuối làng trên bờ Bắc sông Già. Từ đây đoàn xe được chở bằng phà xuôi xuống bờ Nam sông Già tiếp tục nhập vào quốc lộ 1A. Hàng nghìn người dân tay cầm đèn chai được ngụy trang làm cọc tiêu cho đoàn xe đi qua, đồng thời chuẩn bị đầy đủ vật liệu sẵn sàng chống lầy khi xe bị lún... Đến tảng sáng ngày 14 - 8, 130 chiếc xe chở hàng đặc biệt đã vượt qua làng Hạ Lội, tiếp tục hành trình chi viện cho chiến trường miền Nam.

Trong căn nhà vách bằng lá cọ, mái lợp phi brô xi-măng, bà Nguyễn Thị Lan nhớ lại: “Nhà tôi nằm giữa tim đường. Dỡ nhà xong cả hai vợ chồng tôi thức suốt đêm, đứng bên chiếc ao nhỏ để sẵn sàng chống lầy mỗi khi có xe đi qua. Mãi đầu năm 1969, vợ chồng tôi mới dựng lại được ngôi nhà bằng những vật liệu lát đường”. 40 năm đã qua, một phần do điều kiện kinh tế, một phần vì muốn giữ lại những kỷ niệm của một thời tham gia làm đường phục vụ quân đội, ngôi nhà cũ dựng từ những vật liệu cũ nát vẫn được bà Lan ở và gìn giữ như báu vật.

...

Năm 2005, làng Hạ Lội được công nhận là di tích lịch sử cấp Quốc gia và được Nhà nước đầu tư kinh phí tu bổ một số hạng mục di tích. Một phần của con đường chạy qua làng Hạ Lội khi xưa, giờ đã được nâng cấp bê tông hóa. Ước mơ của người dân là xây dựng một tấm bia ghi lại sự kiện để giáo dục cho thế hệ trẻ cũng sắp được triển khai xây dựng... Làng Hạ Lội được đổi tên thành làng K130 để ghi nhớ sự kiện ngày 13-8-1968.

Đồng chí Phan Văn Dân, Chủ tịch UBND xã Tiến Lộc tâm sự: “Trải qua thời gian, làng Hạ Lội bị chiến tranh tàn phá đã được thay bằng bức tranh mới. Những hố bom ngày trước, giờ trở thành hồ thả cá của nhân dân. Những ngôi nhà ngói đỏ thay thế những ngôi nhà buộc phải tháo dỡ năm xưa. Nhưng sự kiện lịch sử ngày 13-8-1968 thì nhân dân địa phương không bao giờ quên”.

Cùng với bao làng quê đất Việt, làng K130 xã Tiến Lộc đã đi vào lịch sử của dân tộc trong cuộc chiến tranh chống Mỹ như một mốc son chói lọi của bản anh hùng ca, của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, của lòng quyết tâm quả cảm, của sự hy sinh cao cả và cả sức mạnh vĩ đại của thế trận lòng dân. Cùng với Ngã ba Đồng Lộc, làng K130 trong chiến tranh chống Mỹ là sự kiện lịch sử điển hình của tinh thần đoàn kết toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân nhằm giữ vững mạch máu giao thông thông suốt trong cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc.