QĐND - Chưa bao giờ ở Tây Nguyên hoạt động khai thác cát trái phép trên các con sông lại “nóng” lên như thời gian gần đây. Ngày đêm, những con sông phải oằn mình gánh chịu hàng trăm vòi rồng to, nhỏ, tua tủa chĩa xuống đáy để hút lên hàng trăm khối cát. Hệ quả, là đất hoa màu của người dân ở hai bên bờ bị cuốn trôi theo dòng nước mỗi khi lũ về.

Để thực hiện bài viết này, chúng tôi đã đến những điểm khai thác cát trái phép trên các sông như: Sông Ba, sông Sê San, sông A Yun ở Gia Lai; sông Đak Bla, sông Sa Thầy, sông ở Kon Rẫy, Kon Plông, tỉnh Kon Tum và sông Krông Ana, tỉnh Đắc Lắc… Trên các con sông trên đều xảy ra tình trạng đua nhau khai thác cát trái phép. Nhiều bãi cát được các “đầu nậu” hút lên cao đến 5 mét, dài 50 mét. Hằng ngày có rất nhiều xe ben "vội vàng" đến lấy cát, rồi cũng vội vàng lao đi trong bụi đỏ mù mịt. Tuy nhiên, để ngăn chặn và giải quyết dứt điểm tình trạng này vẫn còn là một “nhiệm vụ” nan giải, khó khăn đối với chính quyền các địa phương.

Một điểm tập kết cát khai thác trái phép bên dòng sông Ba.

Dòng sông Ba tỉnh Gia Lai chảy qua địa phận các huyện phía đông của tỉnh như: Kon Chro, Ia Pa, Phú Thiện, Ayun Pa, thị xã An Khê... Hằng năm, dòng sông này đã bồi đắp một lượng phù sa màu mỡ cho những cánh đồng rộng lớn trồng lúa, ngô, đậu… xanh tốt, bội thu. Thế nhưng thời gian gần đây, tình trạng khai thác cát trái phép ở đây đã làm cho dòng sông này ngày một “nóng” lên. Chính quyền địa phương nhiều lần đến kiểm tra, xử phạt hành chính, cam kết… nhưng chỉ năm, sáu ngày sau mọi chuyện lại tiếp diễn đâu vào đó. Theo các hộ dân sinh sống dọc sông Ba tại thị xã An Khê cho biết: Việc khai thác cát ồ ạt với quy mô ngày càng lớn, thường diễn ra trong vòng 15-20 ngày một điểm, rồi chuyển sang điểm khác để tránh ngành chức năng kiểm tra, xử phạt. Hậu quả là mỗi khi mùa mưa đến, hàng chục héc-ta đất canh tác nông nghiệp của người dân ven sông liên tục bị sạt lở. Nhiều con đường xuống cấp trầm trọng, cát đá vương vãi, dầu mỡ loang đầy, ô nhiễm nguồn nước vì các xe tải, xe ben chở cát quá tải chạy qua.

Không giấu được nỗi buồn trên khuôn mặt, anh Trần Văn Bạch ở Ia Pa cho biết: “Trước đây, gia đình tôi có 9 sào đất ở ven sông Ba để trồng đậu, nhưng khoảng vài năm trở lại đây, khi nạn khai thác cát diễn ra ồ ạt trên sông thì chỉ qua các đợt mưa lũ từ năm 2009 đến nay, gần như toàn bộ diện tích đất đã bị cuốn trôi". Bên cạnh đó, nhiều hộ dân sống sát sông, những năm gần đây luôn phải sử dụng nguồn nước sinh hoạt nhiễm bẩn do hậu quả của việc khai thác cát trên.

Có mặt tại sông Ayun, đoạn từ thôn 5 đến UBND xã Ayun, huyện Mang Yang (Gia Lai) chúng tôi thấy rất nhiều những đụn cát được hút lên nằm sát nhau. Nhiều xe ben xúc cát đầy rồi di chuyển ra hướng thị trấn Kon Dơng. Phía trong bãi cát có một ống hút cát, lưới lọc cát của dân khai thác cát trái phép còn để lại trên bờ. Một nhóm 5-6 người đang gom cát trên bãi, thấy chúng tôi đưa máy ảnh lên chụp, đã nhanh chóng giải tán và lẩn vào các bụi cây gần đó.

Ông Lê Văn Lộc, Trưởng thôn 5 cho biết: “Từ lâu, khai thác cát đã trở thành một "nghề chính" của người dân xã Ayun. Trước kia, người dân khai thác thủ công, nay dùng các loại máy cơ giới. Để tránh cơ quan chức năng kiểm tra, họ khai thác vào ban đêm”.

Theo kết quả điều tra của chúng tôi, hiện nay, trên địa bàn xã Ayun có đến 12 điểm khai thác cát trái phép, 3 địa điểm có thể cấp phép khai thác cát gồm thôn 5, thôn 3 và làng Bông. Nếu được cấp phép khai thác 3 điểm trên, thì hoạt động khai thác cát ở đây vừa ổn định, vừa tạo việc làm cho người dân, lại vừa tăng nguồn thu ngân sách địa phương và cũng tránh tình trạng gây mất ổn định trật tự xã hội.

Cũng như các dòng sông ở Gia Lai, tình trạng khai thác cát trái phép trên dòng sông Krông Ana (đoạn chảy qua địa bàn huyện Krông Bông, tỉnh Đắc Lắc) diễn ra đã gần 10 năm nay, nhưng vẫn rất “nóng”. Ở Kon Tum, đoạn sông Đak Bla tiếp giáp với địa phận tỉnh Gia Lai, từ lâu đã là nguồn chính cung cấp cát cho các công trình xây dựng ở TP Plei-ku (Gia Lai), TP Kon Tum (Kon Tum) và những vùng lân cận. Sông Sa Thầy, sông ở Kon Plông và Kon Rẫy đều trong tình trạng khai thác cát “vượt quá mức” cho phép. Hậu quả nhãn tiền là dọc bờ sông Đak Bla đã có nhiều nơi bị sạt lở, ảnh hưởng đến sản xuất, sinh hoạt của người dân địa phương. Để chấn chỉnh hoạt động khai thác cát trái phép, UBND tỉnh Kon Tum đã thành lập đoàn kiểm tra liên ngành, tiến hành kiểm tra và đã xử phạt nhiều cơ sở khai thác trái phép. Ngoài ra, còn tịch thu máy móc phương tiện và bắt tái lập lại hiện trạng ban đầu. Nhưng vì nguồn lợi quá lớn, các đầu nậu khai thác vẫn lén lút khai thác.

Tình trạng khai thác cát ở các con sông trên địa bàn Tây Nguyên diễn ra ồ ạt trong nhiều năm qua dẫn đến những hệ lụy đáng lo ngại, ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống của người dân sở tại. Bờ sông đang ngày càng bị sụt lún, lấn sâu vào đất canh tác, mỗi mùa mưa lũ đến bà con sinh sống ven các con sông trên lại nơm nớp lo sợ bị cuốn trôi theo dòng nước. Nếu không kịp thời ngăn chặn triệt để thì việc khai thác cát trái phép trên sẽ gây ra những hậu quả khôn lường. Đã đến lúc chính quyền địa phương cần chủ động kiểm tra, rà soát và giải quyết dứt điểm tình trạng khai thác cát trái phép, bảo đảm đời sống, phát triển kinh tế, an sinh xã hội cho người dân trên địa bàn.

Bài và ảnh: LÊ QUANG HỒI