QĐND - Tại nhiều thành phố lớn trên cả nước, đặc biệt là Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, xe buýt gần như là phương tiện vận tải công cộng duy nhất gánh vác trọng trách phục vụ đi lại của người dân. Mặc dù vậy, chất lượng phục vụ bị kêu ca nhiều, khả năng đáp ứng nhu cầu còn hạn chế là những rào cản khi người dân muốn sử dụng phương tiện này. Hà Nội vừa có quyết định tăng giá vé xe buýt nhằm đáp ứng một phần chi phí, nhưng đó chỉ là giải pháp trước những đòi hỏi cần phải tăng cường nguồn lực đầu tư.

Điểm trung chuyển xe buýt tại khu vực Cầu Giấy (Hà Nội).  Ảnh: Trọng Hải

Đến năm 2020 xe buýt vẫn là chủ đạo

Trước khi quyết định điều chỉnh giá vé xe buýt từ 1-10 tới (bình quân tăng 2000 đồng/lượt), mức giá vé hiện tại đã giữ nguyên trong suốt 7 năm qua. Mức giá thấp, duy trì trong thời gian dài nên lãnh đạo Sở Giao thông vận tải (GTVT) Hà Nội cho rằng đã không còn phù hợp khi một loạt chi phí đầu vào tăng cao, dẫn đến tỷ lệ trợ giá tăng từ 41% năm 2006 lên 68% năm 2011. Bên cạnh đó, việc quá phụ thuộc vào trợ giá dẫn đến nguồn vốn tái đầu tư đổi mới xe buýt và cơ sở hạ tầng cho xe buýt cũng hạn chế. Năm 2011, Hà Nội trợ giá cho xe buýt hơn 1000 tỷ đồng, dự kiến năm 2012 là khoảng 1.300 tỷ đồng. Sau khi điều chỉnh giá vé xe buýt, trong trường hợp không có biến động chi phí, dự kiến trợ giá cho xe buýt của Hà Nội sẽ giảm 296 tỷ đồng so với hiện nay.

Thực tế, trong 10 năm qua, lượng hành khách đi xe buýt đã tăng lên đáng kể, đặc biệt tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Theo báo cáo của Vụ Vận tải (Bộ GTVT), tại Hà Nội, năm 2001, có khoảng 12 triệu lượt hành khách đi xe buýt, đến năm 2011, riêng sản lượng vận chuyển các tuyến nội đô của xe buýt đạt hơn 420 triệu lượt hành khách. Tại TP Hồ Chí Minh, khối lượng vận tải hành khách công cộng năm 2011 đạt hơn 350 triệu lượt hành khách. Lượng hành khách tăng cao, trong khi số lượng xe cũng như cơ sở hạ tầng lại không được đầu tư tương ứng, dẫn đến bộc lộ một loạt vấn đề về chất lượng phục vụ của xe buýt. Trong đó, nổi bật nhất là tình trạng quá tải vào giờ cao điểm, nhiều tuyến xe buýt trên địa bàn Hà Nội hệ số lợi dụng ghế lên đến 200%. Dư luận cũng bức xúc với tình trạng xe buýt bỏ điểm dừng, đánh võng, vượt ẩu, bất nhã với hành khách, phương tiện gây ô nhiễm môi trường… Trong lúc các loại hình vận tải công cộng như tàu điện ngầm, xe buýt nhanh chưa thể hoạt động trong ngày một ngày hai thì theo như Vụ Vận tải đánh giá, xe buýt sẽ vẫn giữ vai trò chính trong vận tải hành khách công cộng từ nay đến năm 2020. Vì vậy, nếu không có giải pháp đột phá, nâng chất lượng xe buýt, khó có thể đòi hỏi đa số người dân từ bỏ phương tiện cá nhân, chuyển sang sử dụng vận tải công cộng.

Ưu tiên cho xe buýt sử dụng hạ tầng

Theo TS Khuất Việt Hùng (Trường Đại học GTVT), giá vé chỉ là một điểm để giải quyết bài toán nâng chất lượng xe buýt, hai điểm mấu chốt mà các địa phương đều đề cập đến và cần phải giải quyết, đó là ưu tiên cơ sở hạ tầng cho vận tải công cộng bằng xe buýt, cùng với khả năng kiểm tra, giám sát chất lượng dịch vụ vận tải công cộng. TS Khuất Việt Hùng cho rằng, chúng ta đang bàn đến chống ùn tắc giao thông thì phải ưu tiên quyền sử dụng cơ sở hạ tầng cho những phương thức vận tải tiêu thụ diện tích ít hơn cho mỗi chuyến đi của hành khách, xe buýt so với xe máy tiết kiệm diện tích hơn 2 lần, so với ô tô tiết kiệm đến vài chục lần. Các địa phương hiện đều gặp khó khăn cho vấn đề này, Hà Nội suốt 10 năm phát triển xe buýt chỉ có một đoạn đường 3,5km dành riêng cho phương tiện này, TP Hồ Chí Minh trước đây có tổ chức một đoạn trong khu vực trung tâm nhưng sau này bỏ đi. "Bản thân nhận thức, quyết tâm chính trị của địa phương trong vấn đề ưu tiên cơ sở hạ tầng cho xe buýt còn chưa rõ nét”, TS Khuất Việt Hùng băn khoăn. Đối với khả năng kiểm soát chất lượng dịch vụ, mặc dù đã có quy định phương tiện phải lắp đặt thiết bị giám sát hành trình nhưng ai sẽ giám sát việc thực hiện? Nếu không thực hiện chế tài xử lý sẽ như thế nào? “Chúng ta đã đưa ra quy định nhưng việc thực hiện còn phải xem xét”, TS Khuất Việt Hùng bày tỏ.

Đại diện đơn vị trực tiếp đảm nhiệm nhiều tuyến xe buýt tại Hà Nội, ông Nguyễn Phi Thường, Tổng giám đốc Tổng công ty Vận tải Hà Nội (Transerco) nhìn nhận, trong khi vai trò của xe buýt, đặc biệt tại các thành phố lớn đã và đang được khẳng định, thì sự quan tâm của các ban, ngành chức năng với loại hình vận tải đặc biệt quan trọng này dường như lại chưa tương xứng. Thực tế này cũng được ông Nguyễn Hoàng Hải, Giám đốc Trung tâm Quản lý điều hành giao thông đô thị Hà Nội chỉ ra, đó là việc thiếu cơ chế chính sách hỗ trợ mua sắm phương tiện thân thiện với môi trường, thiếu chính sách tạo nguồn tài chính cho vận tải công cộng hoạt động ổn định, chất lượng và thu hút được nguồn nhân lực chất lượng cao.

Từ vướng mắc của nhiều địa phương trong quá trình phát triển vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt, mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định phê duyệt đề án phát triển loại hình vận tải này trong giai đoạn từ năm 2012 đến 2020. Đề án nhấn mạnh, với hạ tầng hiện có, ưu tiên bố trí làn đường cho xe buýt, với hạ tầng đầu tư mới cần thiết kế, xây dựng làn đường cho xe buýt. Đồng thời, đề án cũng khuyến khích đầu tư kết cấu hạ tầng để đáp ứng việc phát triển vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt.

Mạnh Hưng