QĐND - Một lớp có 4 thủ khoa đại học; Xuất thân từ trường làng mà đoạt giải thi học sinh giỏi quốc tế; Không phải trường chuyên nhưng có tới 75% số học sinh lớp 12 thi đỗ đại học, cao đẳng; Một làng có hàng trăm giáo sư, tiến sĩ… Đó là những chuyện có thật ở huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng, quê hương của Danh nhân văn hóa Trạng Trình-Nguyễn Bỉnh Khiêm.

“Muốn đỗ đạt cao, hãy vào Vĩnh Bảo” – Câu ca này không biết có từ bao giờ nhưng trong mấy năm gần đây thì quả thật, nó rất đúng.

Đến thăm ngôi trường THPT mang tên Danh nhân văn hóa Nguyễn Bỉnh Khiêm ở gần Đền thờ cụ mà người dân thường gọi là Đền Quan Trạng (xã Lý Học, huyện Vĩnh Bảo), điều làm chúng tôi ngạc nhiên là không hiểu sao một trường không phải là trường chuyên, lại ở xa trung tâm thành phố nhất (không kể hải đảo), mà lại có tỷ lệ học sinh thi đỗ đại học, đạt giải trong các kỳ thi học sinh giỏi luôn ở trong tốp đầu của thành phố. Tại đây từng có những em thi đại học đạt điểm tuyệt đối 30/30 điểm, đạt nhiều giải nhất trong kỳ thi học sinh giỏi thành phố Hải Phòng. Năm học 2010-2011 vừa qua, nếu như Trường THPT Vĩnh Bảo ở thị trấn huyện giành “kỷ lục” một lớp có tới 4 thủ khoa đại học thì tại Trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng giành thêm “kỷ lục” mới về tỷ lệ học sinh thi đỗ đại học, cao đẳng đại trà. Tính bình quân trong toàn trường cứ có 4 học sinh lớp 12 thì có tới 3 em thi đỗ đại học, cao đẳng. Tất cả 15 học sinh thi vào Trường Đại học Bách khoa (Hà Nội) đều đỗ.

Lớp học vi tính của học sinh trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm. Ảnh do Trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm cung cấp.

Thầy giáo Trịnh Duy Inh, Phó hiệu trưởng nhà trường và cũng là cựu học sinh của trường cho chúng tôi xem danh sách các cựu học sinh thành đạt của trường trong 50 năm qua, kể từ ngày thành lập. Trường không có những học sinh trở thành nhà quản lý cấp Bộ, nhưng danh sách các học sinh đã trở thành nhà khoa học, nhà giáo, nhà báo, nhà quản lý doanh nghiệp thì hiếm có trường THPT nào trên toàn quốc sánh kịp. Đặc biệt, trong bộ máy lãnh đạo tại Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam - doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam có tới 3 người đã học ở trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm, đó là tiến sĩ Đỗ Văn Hậu - Tổng giám đốc Tập đoàn, Tiến sĩ Nguyễn Văn Minh - Phó tổng giám đốc Tập đoàn và Tiến sĩ Hà Duy Dĩnh - Chủ tịch công đoàn Tập đoàn.

Nhiều nhà báo đang giữ trọng trách lớn trong các cơ quan báo chí cũng đã từng học ở Trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm như: Nhà báo Hoàng Hữu Lượng, Cục Trưởng Cục Báo chí (Bộ Thông tin và Truyền thông); Nhà báo Đặng Xuân Thùy, Vụ trưởng, Trưởng ban Kinh tế Báo Nhân dân; Nhà văn, nhà báo Nguyễn Xuân Hải, Báo Công an nhân dân; Nhà báo Lê Sỹ Phú, Đài Phát thanh-Truyền hình Hải Phòng; Nhà báo Đào Nguyên Tú, Thời báo Kinh tế Việt Nam…

Một số thầy thuốc có uy tín cũng đã từng học ở trường này như Tiến sĩ, viện sĩ Trần Trọng Hải, nguyên Vụ trưởng Vụ Quốc tế (Bộ Y tế), Chủ tịch Hội Phục hồi chức năng Việt Nam; PGS-Tiến sĩ Nguyễn Đình Tảo, Phó giám đốc Trung tâm Công nghệ phôi (Học viện Quân y); Đại tá tiến sĩ Bùi Mạnh Hà, Giám đốc Viện Quân y 7; Tiến sĩ Nguyễn Văn Quân, giảng viên Học viện Y học cổ truyền Việt Nam…

Thầy giáo Nguyễn Bá Đôn, Hiệu trưởng Trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm sinh ra và lớn lên ở ngay cạnh Đền Quan Trạng cho chúng tôi biết nguyên nhân dẫn đến việc học sinh của trường đỗ đạt cao, trước hết bắt nguồn từ truyền thống hiếu học của quê nhà.

Vĩnh Bảo xưa kia có tên là Vĩnh Lại thuộc tỉnh Hải Dương. Theo các thư tịch cổ, văn bia, tộc phả để lại thì từ thủa xa xưa, vùng đất này đã nổi tiếng về học hành khoa bảng. Những người về đây lập làng phần lớn đều có học thức sâu rộng. Họ tụ hội về đây với muôn vàn lý do: người cáo quan về ở ẩn, người từ bỏ chốn phồn hoa đô thị về đây sống cuộc đời thanh bạch. Có kẻ lại muốn tìm cho mình một mảnh đất yên ả làm nơi tĩnh dưỡng tuổi già sau những tháng ngày bon chen nơi cung cấm... Cứ thế, đời này truyền cho đời kia cái tinh thần ham học. Người ta dạy học theo kiểu cha truyền con nối mà không phải mất tiền của để thuê thầy, về nhà dạy học. Người dân quê Đất Trạng luôn coi học hành là việc quan trọng hàng đầu. Người ta coi học hành như một nhiệm vụ, một vinh dự cao cả, một tập quán thiêng liêng, một nghề không thể thiếu trong đời sống. Đặc biệt là người dân coi trọng việc đỗ đạt cao hơn là giữ chức tước lớn. Xưa kia rất nhiều người đỗ đạt nhưng không muốn ra làm quan mà chỉ muốn đi dạy học. Ngay cả bây giờ, nếu khách ở xa về giới thiệu là cấp này, chức kia thì người dân cũng chẳng quan tâm, nhưng nếu giới thiệu đến học hàm, học vị thì mọi người sẽ để ý và kính trọng ngay. Trong các nghề ở đây thì nghề giáo được coi trọng bậc nhất. Trong Văn Miếu-Quốc Tử Giám ở Thủ đô đã ghi danh 3 người con của Vĩnh Lại xưa, nay là Vĩnh Bảo. Ngày nay, số lượng các giáo sư, tiến sĩ quê Vĩnh Bảo phải đến hàng nghìn, trong đó có những người nổi tiếng như giáo sư Trần Bảng (nhà viết chèo); Giáo sư, tiến sĩ Đào Trọng Thi (Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa giáo dục, thanh thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội); Giáo sư Đào Nguyên Cát (Tổng biên tập Thời báo Kinh tế Việt Nam); Giáo sư Đào Trọng Côn (nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Nông nghiệp Huế); Phó giáo sư, tiến sĩ Phạm Ngọc Đĩnh, giảng viên Đại học Sư phạm Hà Nội; Tiến sĩ Đào An, nguyên Chủ tịch UBND thành phố Hải Phòng; PGS-Tiến sĩ Phạm Quang Thao, Phó chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ; Tiến sĩ Đào Bá Đảm, Phó cục trưởng thuộc Ban Cơ yếu Chính phủ....

Trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm hôm nay. Ảnh do Trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm cung cấp.

Sử sách còn ghi, khi Trạng Trình-Nguyễn Bỉnh Khiêm từ quan, về quê ở ẩn, ông đã cho xây quán Trung Tân ở bến Trung Lệ bên bờ Tuyết Giang, dựng Am Bạch Vân. Ngoài việc làm thơ, ông còn chủ trương xây chùa tôn thờ các danh nhân; bắc cầu giúp dân và mở trường dạy học. Để khuyến học, Trạng Trình cho dựng một trụ đá cao trên đỉnh cái gò đầu làng, đặt tên là Bút Kình Thiên. Các quỹ khuyến học của các làng, các dòng họ trên vùng đất nghèo này cũng có từ ngày ấy. Nay ở xã nào, thôn nào trong huyện cũng đều có quỹ khuyến học.

Người dân Vĩnh Bảo trước kia bên cạnh việc cấy lúa và trồng thuốc lào còn làm thêm rất nhiều nghề thủ công truyền thống, như dệt vải ở Cổ Am, dệt chiếu ở Ngãi Am (xã Hòa Bình), sơn mài ở Hội Am (xã Cao Minh)... Hiện nay, phần lớn các nghề thủ công truyền thống ấy bị mai một, người dân nơi đây chỉ trông chờ vào cây lúa và cây thuốc lào, mà giá thuốc lào càng ngày càng hạ do số người hút thuốc lào ngày một ít đi. Diện tích ruộng tính trên đầu người rất thấp, vì vậy muốn thoát nghèo, chỉ có con đường học và đi thoát ly quê hương.

Thầy giáo Trịnh Duy Inh cho chúng tôi biết thêm: Một trong những nguyên nhân để học sinh của trường thi đỗ đại học với tỷ lệ cao và giành nhiều giải trong các kỳ thi học sinh giỏi là truyền thống "Dạy thật, thi thật, thành tích thật". Cách đây 6 năm, ngành giáo dục phát động phong trào "Nói không với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục", nhưng trên thực tế, Trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm đã thực hiện cuộc vận động này từ hàng chục năm nay. Các bài kiểm tra từ 15 phút đến cuối học kỳ đều được tiến hành nghiêm túc. Học sinh cũng ý thức được mục đích học tập của mình. Mặt khác, tập thể chi đoàn và tập thể lớp luôn nhắc nhở những học sinh thiếu trung thực trong thi cử, vì vậy, học sinh không dám tiêu cực và cũng không thể gian lận được. Việc tổ chức các đội thi học sinh giỏi của trường không phải vì mục tiêu duy nhất là giành giải thưởng cho cá nhân và cho tập thể nhà trường mà cái quan trọng nhất là tạo ra những “đầu tàu” để khuyến khích các học sinh khác học tập. Các thầy giáo, cô giáo của trường, khi giảng bài luôn bổ sung thêm truyền thống quê hương Đất Trạng, truyền thống các thế hệ học sinh của trường, điều này đã tác động lớn đến tư tưởng của học sinh làm cho các em thêm yêu hơn, tự hào hơn với mảnh đất mình sinh ra và quyết tâm phải học tập để xứng đáng với mảnh đất ấy.

Từ mùa thi năm 2011, Ban liên lạc cựu học sinh của Trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm đã tổ chức chương trình “tiếp sức mùa thi”, hỗ trợ các học sinh của trường thi đại học, cao đẳng. Các em có hoàn cảnh gia đình khó khăn được hỗ trợ kinh phí dự thi. Các em bỡ ngỡ với môi trường đô thị được các anh, các chị lớp trên tận tình chỉ bảo… Sự trợ giúp của các thế hệ học sinh đi trước đã là nguồn lực đặc biệt để các em học sinh nỗ lực giành kết quả cao trong kỳ thi.

Việc đỗ đạt cao của học sinh Vĩnh Bảo trong kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng còn bắt nguồn từ cái nền giáo dục tiểu học và trung học cơ sở. Chúng tôi thật cảm động khi nghe một em học sinh Trường Tiểu học Cổ Am (không được chuẩn bị trước) đọc vanh vách lịch sử Đảng bộ xã, kể được từng người trong xã có học vị, học hàm cao.

Nhà giáo ưu tú Nguyễn Thị Nhu, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Cổ Am tự hào khoe với chúng tôi rằng, trường “làng” của chị từng dạy học sinh mà sau đó “ẵm” giải quốc tế. Số lượng học sinh đoạt giải thành phố của trường làng này không hề thua kém các trường chất lượng cao ở nội thành.

Đất Trạng tiếp tục nở hoa trạng nguyên. Đó là niềm tự hào của người dân Vĩnh Bảo hôm nay.

Đỗ Phú Thọ