Sư đoàn Công binh trên cao nguyên (Kỳ 2)

Trên những công trình mang tầm thế kỷ

Những năm đầu của thập kỷ 80, trong thế kỷ XX, kinh tế nước ta vẫn trong tình trạng nghèo nàn lạc hậu, nhiều nơi vẫn đang phải hàn gắn vết thương chiến tranh. Vào thời điểm ấy, những người lính của Sư đoàn 470 đang triển khai nhiệm vụ xây dựng cơ bản đường Trường Sơn ở địa bàn Tây Nguyên. Tháng 3 năm 1983, đồng chí Trường Chinh, Ủy viên ộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước trong chuyến công tác tại Tây Nguyên đã đến thăm sư đoàn và căn dặn: “Không chỉ có làm đường, mà sư đoàn cần nghiên cứu mở rộng các hoạt động làm kinh tế khác, giúp cho Tây Nguyên ngày càng giàu mạnh”. Và tròn hai năm sau đó, lời căn dặn của đồng chí Trường Chinh đã được cán bộ, chiến sỹ Sư đoàn 470 thực hiện, khi mà đơn vị nhận nhiệm vụ làm tổng thầu xây dựng thủy điện Đrây H’linh, trên dòng sông Sê-rê-pốk, thuộc địa bàn tỉnh Đắc Lắc. Thủy điện Đrây H’linh khởi công xây dựng ngày 30-4-1984, có công suất thiết kế 12.000 KW. Vào thời điểm ấy, làm thủy điện ở Tây Nguyên còn là lĩnh vực hết sức mới mẻ. Và với người lính công binh Sư đoàn 470 vốn có truyền thống về xây dựng cầu đường, nhận nhiệm vụ làm thủy điện là thử thách lớn. Thủy điện Đrây H’linh xây dựng trên thác nước Đrây H’linh, gắn với truyền thuyết về câu chuyện tình đầy cảm động. H’linh là tên của  người con gái đẹp nổi tiếng ở một buôn của đồng bào Ê Đê nằm về phía Đông dòng sông sê-rê-pốk. Vì thế rất nhiều chàng trai trẻ trong vùng ao ước cưới được nàng H’linh về làm vợ. Các chàng trai ở những làng nằm ở phía Tây dòng sông Sê-rê-pốk cũng có ước muốn ấy. Biết vậy, lũ làng ra điều kiện cho các chàng trai muốn cưới được H’linh phải đào núi, lấp sông, làm thành con đường để người đẹp đi từ bờ Đông sang bờ Tây. Bằng sức mạnh của tình yêu, chàng trai trẻ phía bờ Tây dòng sê-rê-pốk đã làm thoả mãn những điều kiện của lũ làng và cưới được H’linh về làm vợ. Thác Đrây H’linh gắn với câu chuyện tình thật đẹp nhưng việc xây dựng thủy điện trên thác này lại là một thức thách vô cùng lớn. Vị trí xây dựng thủy điện, bốn bề là rừng rậm âm u, nơi đào hố móng nhà máy và đập tràn là núi đá nóng như chảo rang, bom mìn do Mỹ Ngụy cài trong chiến tranh còn sót lại nhiều và thời điểm ấy còn bị bọn phản động Phun-rô phá hoại. Được biết, trước khi giao nhiệm vụ cho Sư đoàn 470 làm tổng thầu xây dựng thủy điện Đrây H’linh, đã có một số đơn vị, doanh nghiệp đến khảo sát với ý định xây dựng công trình này, nhưng khi thấy quá nhiều khó khăn họ đã không dám nhận. Anh hùng lao động Lê Xuân Bá-người chỉ huy có hơn 28 năm công tác tại sư đoàn, giữ các cương vị từ Tiểu đoàn trưởng đến Sư đoàn trưởng. Khi đơn vị xây dựng thủy điện Đrây H’linh, ông là Sư đoàn trưởng và cũng là người tổng chỉ huy xây dựng công trình. Hôm giao nhiệm vụ cho Sư đoàn 470 xây dựng thủy điện Đrây H’linh, đồng chí Y Ngông Niê Kđăm, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Đắc Lắc khẳng định: “Sư đoàn 470 là đơn vị Anh hùng trong chiến đấu, nay trước công trình đầy khó khăn thử thách này, sư đoàn không đảm nhận xây dựng thì chẳng ai làm được!”. Nhiều người ngày ấy lo ngại: “Nhận xây dựng thủy điện Đrây H’linh là bộ đội Sư đoàn 470 tự húc đầu vào đá!”. Và các anh đã húc đầu vào đá thật. Công trường toàn đá là đá: nào là đào hố móng nhà máy sâu 22,5 m, đắp đập tràn dài hơn 800 m thi công trên đá và bằng đá. Phương tiện trang bị máy móc chẳng có gì đáng kể chỉ vài chiếc máy ủi D7, máy trộn bê tông, máy khoan đá công suất nhỏ trưng dụng sau chiến tranh, còn lại phần lớn công việc phải làm thủ công bằng chính đôi tay người lính với phương tiện lao động thô sơ như cuốc, xẻng, xà beng, búa, thúng, thuyền gỗ. Không có phương tiện khai thác nguyên liệu phục vụ thi công công trình, bộ đội phải lên thượng nguồn dòng Sê-rê-pốk hụp lặn xuống lòng sông để múc từng thúng cát, nhiều anh em bị bệnh đau mắt đỏ, ù tai, chướng bụng. Công việc đập đá, rửa đá cho đổ bê tông cũng chủ yếu làm thủ công hết sức vất vả. Trong khi đó sinh hoạt ăn uống của bộ đội trên công trường lại thiếu thốn, hàng ngày phải ăn cơm độn hạt bo bo với cá khô, bữa sáng, bữa giữa ca mỗi khẩu phần được một bát ngô hoặc bo bo bung nhừ. Thương anh em vất vả, cuối tuần đồng bào ở các buôn làng trên địa bàn thị xã Buôn Ma Thuột lại gom góp rau, củ quả, có khi cả gạo, thịt, cá mang tới công trường tặng bộ đội. Bà con còn góp công lao động cùng bộ đội khai thác đá, vận chuyển vật liệu xây dựng. Chính nghĩa cử này đã góp phần động viên những người lính thợ hăng say lao động, vượt lên mọi thử thách. Phát huy tinh thần tự lực, tự cường, sáng tạo trong mở đường đánh giặc, trên “trận tuyến làm thủy điện” những cán bộ, kỹ sư trực tiếp chỉ huy thi công thủy điện Đray H’linh như Lê Xuân Bá, Nguyễn Bá Mân cùng tập thể Đảng ủy, chỉ huy sư đoàn đã có những sáng kiến hay, được áp dụng ngay vào thi công, nâng cao được hiệu suất lao động, đẩy nhanh tiến độ thi công. Cụ thể đã cải tiến được máy hút cát trên cơ sở máy hút bùn, một máy thay thế được 70 người hụp lặn múc cát, giảm bớt nỗi nhọc nhằn cho bộ đội; Ứng dụng phương pháp nổ vi sai dưới hố móng nhằm tiết kiệm thuốc nổ trong điều kiện mặt bằng chật hẹp; Chỉnh tuyến đường xuống vận chuyển đá từ hố móng sâu 22,5 m lên trên thay cho cần cẩu tháp, làm lợi hàng trăm triệu đồng; Ứng dụng chất phụ gia lit-nhin vào đổ bê tông xi măng, tiết kiệm được 545 tấn xi măng. Nhờ áp dụng những sáng kiến trên mà năng suất lao động tăng nhanh, từ chỗ mỗi ngày bộ đội hụp lặn chỉ múc được 2 m3 cát sau này sử dụng máy hút mỗi ngày khai thác được hàng chục m3; khối lượng thi công cũng tăng nhanh từ đào đắp 30 m3/ngày đã dần tăng lên 60 m3/ngày, rồi 80m3/ngày. Theo lời kể của đồng chí Lê Xuân Bá, chỉ huy trưởng công trường, ngày ấy do bọn phản động Phun-rô vẫn tiếp tục hành động phá hoại, nên Sư đoàn đã phải tổ chức lực lượng làm nhiệm vụ truy quét Phun-rô vòng ngoài, ngày đêm canh gác bảo đảm an toàn cho lực lượng thi công. Ý thức chấp hành kỷ luật quân đội chính là một trong những yếu tố tạo nên sức mạnh để cán bộ, chiến sỹ Sư đoàn 470 hoàn thành nhiệm vụ tổng thầu xây dựng thủy điện Đrây H’linh, công trình thủy diện lớn nhất Tây Nguyên lúc bấy giờ với công suất 12.000 KW. Kỷ luật nghiêm, nên tất thảy anh em đều có ý thức bảo vệ của công, sắt thép, xi măng ngày ấy quý lắm mà không hề bị thất thoát. Cán bộ chỉ huy luôn làm gương, đi đầu ở những khâu khó, việc khó, những nơi vất vả cực nhọc đã thuyết phục bộ đội đồng sức, đồng lòng làm theo với tinh thần lao động hăng say. Vì dòng điện cho Tây Nguyên, mà trong quá trình thi công thủy điện Đrây H’linh đã có 13 cán bộ, chiến sỹ Sư đoàn 470 hy sinh, phần lớn anh em đều còn rất trẻ trong độ tuổi mười tám, đôi mươi. Sau ngày khánh thành công trình, thể theo nguyện vọng của cán bộ, chiến sỹ Sư đoàn 470 và để nghi nhận công lao, sự hy sinh anh dũng của những người con ngã xuống vì dòng điện Tổ quốc, tỉnh Đắc Lắc đã xây dựng đài tưởng niệm ghi danh liệt sỹ ngay bên trái cổng vào nhà máy thủy điện Đrây H’linh.

Công ty Xây dựng 470, thi công đập chính thủy điện Sê-rê-pốk 3

Sau hơn 2.000 ngày đêm lao động quên mình, vượt qua bao vất vả gian lao, thậm chí cả hy sinh xương máu, cán bộ, chiến sỹ Sư đoàn 470 đã hoàn thành thi công toàn bộ các hạng mục công trình thủy điện Đrây H’linh với khối lượng công việc khổng lồ: đào, đắp 302.432m3 đất đá, đổ 38.831m3 bê tông, gia công 1.429 tấn cốt thép, sản xuất 700m3 gỗ cốp ha, khai thác 27.212 m3 cát và 20.727 m3 đá dăm. Ngày 15-10-1990, tổ máy thứ 3 và cũng là tổ máy cuối cùng của thủy điện Đrây H’linh chính thức vận hành; ngày 28-12 năm đó, Sư đoàn 470 và UBND tỉnh Đắc Lắc làm lễ khánh thành bàn giao công trình cho cơ quan chủ quản. Trong lễ khánh thành, đồng chí Nguyễn An Vinh, khi ấy giữ cương vị Phó chủ tịch UBND tỉnh Đắc Lắc đánh giá cao công sức của bộ đội Sư đoàn 470: “Nếu công trình thủy điện Đrây H’linh mà không có Sư đoàn 470, đơn vị Anh hùng xây dựng thì công trình khó mà hoàn thành đúng tiến độ”. Được biết, do việc thi công công trình quá khó khăn, vất vả, đơn giá thấp, khí hậu khắc nghiệt nên trong hơn 6 năm thi công đã có 4 trong tổng số 10 đơn vị tham gia với vai trò B phụ đã phải rút lui khỏi công trường. Bằng trí tuệ, mồ hôi, công sức của mình, người lính Sư đoàn 470 đã viết lên kỳ tích trên dòng Sê-rê-pốk, và với chiến công trên công trình thủy điện này, ngày 29 tháng 11 năm 1990 tập thể Sư đoàn 470 và cá nhân Sư đoàn trưởng Lê Xuân Bá được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động, đây là những tập thể, cá nhân Anh hùng Lao động đầu tiên của Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn trên mặt trận phát triển kinh tế, kiến thiết đất nước. Cũng từ thủy điện Đrây H’linh, bản lĩnh, trí tuệ và thương hiệu “Bộ đội trường Sơn-Bộ đội sư đoàn 470” tiếp tục toả sáng. Rời công trường thủy điện Đrây H’linh, những người lính thợ Sư đoàn 470 lại toả đi các hướng, tham gia xây dựng những công trình quan trọng của Tây Nguyên và cả nước. Sư đoàn tham gia ngay từ công đoạn đầu tiên trong thi công các thủy điện Vĩnh Sơn (Bình Định) có công suất 66MW, Sông Hinh (Phú Yên) công suất 70MW , Yaly (Gia Lai) công suất 720MW  và trực tiếp đảm nhận thi công toàn bộ 20 km đường dây tải điện 500 KV đoạn từ bắc huyện Krông Búc đến nam huyện Ea H’leo (Đắc Lắc).

Từ năm 1989, thực hiện chuyển đổi cơ chế sang hạch toán độc lập, Sư đoàn 470 có tên doanh nghiệp là Công ty Xây dựng 470. Trong quãng thời gian 5 năm trở lại đây, bằng uy tín, năng lực của mình Sư đoàn 470-Công ty Xây dựng 470 đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ thi công trên những công trình thủy điện lớn của quốc gia trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên như: Thủy điện Buôn Kuốp, công suất 280MW; Buôn Tua Srah công suất 86MW, Sê-rê-pốk 3 công suất 220MW và Đắc R’tíh công suất 144MW. Các hạng mục mà Sư đoàn 470 đảm nhận thi công hầu hết là những hạng mục đầu mối rất quan trọng, có khối lượng công việc lớn và mang tính quyết định tiến độ thi công toàn bộ công trình.

Nói về vai trò và những đóng góp của những người lính thợ Công ty Xây dựng 470 trong thi công những công trình lớn ở Tây Nguyên do Tập đoàn Điện lực Việt Nam làm chủ đầu tư, đồng chí Nguyễn Cường Lâm, Giám đốc Ban quản lý dự án thủy điện 5 khẳng định: “Sở dĩ chủ đầu tư chọn Công ty Xây dựng 470, chọn Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn tham gia với vai trò thành viên tổ hợp nhà thầu thi công những công trình thủy điện lớn trên bậc thang thủy điện Sê-rê-pốk là bởi đây là đơn vị đã có bề dày kinh nghiệm, đã kinh qua xây dựng những công trình thủy điện trước đây như Đrây H’linh, Yaly, Sông Hinh. Trong quá trình thi công, yêu cầu của chủ đầu tư là nhà thầu thi công phải có đủ năng lực, bảo đảm thi công có chất lượng và đạt tiến độ về mặt thời gian, và thực tế cho thấy cả hai yêu cầu này Công ty Xây dựng 470 đã đáp ứng được. Cụ thể trên công trình thủy điện Buôn Kuốp, Công ty Xây dựng 470 đảm nhận thi công toàn bộ đập chính và một phần đập tràn, với khối lượng thi công gần 2 triệu m3 đất đá và hơn 500 nghìn m3 bê tông, vậy mà đơn vị đã thi công bảo đảm đúng tiến độ. Hơn thế, cán bộ, chiến sỹ Công ty Xây dựng 470 còn phát huy sáng kiến hữu ích trong xử lý khe nứt, lỗ rỗng nhằm chống thấm nền đập tiết kiệm cho Nhà nước nhiều tỷ đồng. Nhờ tinh thần lao động nhiệt tình và sáng tạo của lực lượng Công ty Xây dựng 470 đã góp phần cho các công trình thủy điện Buôn Kuốp, Buôn Tua Sarh hoà lưới điện quốc gia trong năm 2009, và tháng 6-2010 này thủy điện Sê-rê-pốk 3 chính thức phát điện tổ máy số 1, đáp ứng kịp thời nhu cầu điện năng cho dân sinh cũng như phát triển kinh tế của cả nước”.

Được biết, trên các công trình thủy điện Buôn Tua Srah và Sê-rê-pốk 3, Công ty Xây dựng 470 đảm nhận thi công đập chính và các hạng mục khác như cầu, đường giao thông, kênh dẫn dòng với khối lượng thi công ở mỗi công trình lên đến hơn 2 triệu m3 đất đá, bê tông các loại. Đặc biệt, trong thi công thủy điện Buôn Tua Srah, cán bộ, kỹ sư của đơn vị đã có sáng kiến trong hút và xử lý bùn và cát chảy nền đập. Trên công trình thủy điện Sê-rê-pốk 3 (đây là công trình do Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn làm tổng thầu xây lắp), với năng lực điều hành thi công khoa học, hợp lý, tổ chức tăng ca, tăng kíp và động viên lực lượng thi công cả những ngày lễ, ngày Tết nên tính đến thời điểm tháng 3 năm 2010 này khối lượng công việc trên hạng mục đập chính Sư đoàn 470 đã thi công vượt so với kế hoạch cả tháng, bảo đảm công trình tích nước và phát điện đúng tiến độ. Cũng như những công trình đơn vị tham gia thi công trước đây, ở công trường thủy điện Sê-rê-pốk 3 đơn vị đang thi công, có nhiều tập thể và cá nhân lao động giỏi như Thượng tá Phạm Văn Thanh-Phó giám đốc xí nghiệp 471, lái xe Nguyễn Chí Cường, Nguyễn Văn Sự, lái máy Nguyễn Văn Dũng và Nguyễn Văn Quyền đã góp sức đẩy nhanh tiến độ thi công đập chính.

Trao đổi với chúng tôi về sự trưởng thành và lớn mạnh của đơn vị trong 10 năm gần đây, Đại tá Đỗ Văn Hải, Giám đốc và Đại tá Nguyễn Danh Đào, Chính ủy Công ty Xây dựng 470 cho biết: “Từ năm 1989, thực hiện chuyển đổi cơ chế quản lý sang tự hạch toán, Công ty Xây dựng 470 bươn trải trong cơ chế thị trường với sự cạnh tranh hết sức gay gắt, nhất là trên lĩnh vực xây dựng cơ bản. Vì vậy công ty đã xác định cho mình hướng đi riêng đó là mở rộng sản xuất kinh doanh theo hướng đa dạng hoá. Bên cạnh phát huy thế mạnh của đơn vị xây dựng cầu đường, công ty còn trang bị cho mình năng lực thi công những công trình thủy điện, thủy lợi, hàng không. Từ chỗ trước đây đơn vị chỉ làm được đường cấp 4, cấp 5 miền núi, thì nay đã có đủ sức làm tổng thầu xây dựng công trình thuỷ điện công suất từ 100MW trở lên. Địa bàn Tây Nguyên hiện có hàng trăm doanh nghiệp xây dựng, để cạnh tranh và trụ vững Công ty Xây dựng 470 xác định phải nâng cao năng lực và tạo dựng uy tín. Nâng cao năng lực bằng việc mạnh dạn đầu tư mua sắm dây chuyền trang thiết bị máy móc hiện đại, đồng bộ, chuyên sâu đủ sức thi công những hạng mục lớn, đòi hỏi kỹ thuật cao; luôn chủ động về mặt tài chính và đặc biệt là thường xuyên chăm lo công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý, cán bộ kỹ thuật có năng lực và trình độ chuyên môn cao. Nhờ đó Công ty Xây dựng 470 luôn bảo đảm công ăn việc làm ổn định cho hơn 600 cán bộ, công nhân lao động, giá trị doanh thu hàng năm tăng từ 30-45%, lợi nhuận bình quân đạt 1,5-2% doanh thu trở lên, bảo toàn và phát triển nguồn vốn. Đặc biệt, từ năm 2004 đến nay, Công ty có bước tăng trưởng vượt bậc, năm 2004 doanh thu đạt 87,5 tỷ đồng, lương bình quân người lao động hơn 1,2 triệu đồng/người/tháng; đến năm 2009 doanh thu đạt 280 tỷ đồng, lương bình quân của người lao động đạt hơn 3,8 triệu đồng/người/tháng, nộp ngân sách Nhà nước 20 tỷ đồng, lợi nhuận đạt 6 tỷ đồng. Từ năm 1989 đến 2009, Công ty Xây dựng 470 đã xây dựng hơn 160 công trình trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, miền Trung và Đông Nam bộ, hiện công ty đang tham gia thi công những công trình lớn của quốc gia trên địa bàn miền Trung –Tây Nguyên như đường Hồ Chí Minh, đường Đông Trường Sơn, đường Tuần tra biên giới, đường Nam Trà My (Quảng Nam), thủy điện Sê-rê-pốk 3, thủy điện Đắc R’tíh.

Bên cạnh việc lo sản xuất kinh doanh đúng hướng, đúng pháp luật và đạt lợi nhuận, Sư đoàn 470-Công ty Xây dựng 470 luôn quan tâm là tốt công tác dân vận, hỗ trợ đồng bào các dân tộc nơi đơn vị đóng quân và địa bàn thi công các công trình, khắc phục khó khăn, ổn định đời sống. Cụ thể đơn vị đã tham gia giữ vững an ninh chính trị trật tự an toàn xã hội ở Tây Nguyên, tham gia huấn luyện quân dự bị động viên, đào tạo cho các tỉnh Tây Nguyên hơn 500 y tá. Từ năm 2001 đến nay, đơn vị ủng hộ đồng bào nghèo trên địa bàn hơn 20 tấn gạo, xây dựng trao tặng 2 căn nhà tình nghĩa, tặng 22 số tiết kiệm tình nghĩa trị giá 5,6 triệu đồng, hỗ trợ các buôn thôn 160 triệu đồng làm đường giao thông, ủng hộ quỹ vì người nghèo ở địa phương 80 triệu đồng, giúp dân làm 2,8 km đường liên thôn, đào 17 giếng nước trị giá 134 triệu đồng cho buôn làng khó khăn và hỗ trợ hơn 300 triệu đồng cho các hoạt động nhân đạo, từ thiện phòng chống khắc phục hậu quả thiên tai bão lũ. Với những đóng góp to lớn vào sự nghiệp cách mạng của cả nước, nhất là trong xây dựng kinh tế, củng cố quốc phòng ở Tây Nguyên, tháng 4 năm 2010, Sư đoàn 470-Công ty Xây dựng 470 vinh dự được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng ba. Kế tục xứng đáng truyền thống bộ đội Trường Sơn trong kháng chiến, bám trụ Tây Nguyên, vượt qua biết bao gian nan thử thách, những thế hệ người lính Sư đoàn 470-Công ty Xây dựng 470 đã và đang viết thêm những trang sử mới, lập nhiều chiến công, góp sức mình xây dựng Tây Nguyên giàu đẹp./.

Bài và ảnh: Kiều Bình Định